Τμήμα Μουσικών Σπουδών Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Γιάννης Καϊμάκης

    Το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστήμίου Θεσσαλονίκης είναι το πρώτο τμήμα Μουσικών Σπουδών που ιδρύθηκε στην Ελλάδα και διανύει φέτος το 16ο χρόνο λειτουργίας του.

    Μου ζητήθηκε να αναφερθώ γενικά για το τμήμα και τις ερευνητικές του δραστηριότητες. Για τον τρόπο που λειτουργεί το τμήμα και τα μαθήματα που διδάσκονται κατά την διάρκεια των σπουδών, έχω φέρει μαζί μου κάποιους οδηγούς σπουδών από τους οποίους όσοι ενδιαφέρονται θα μπορούσαν να αντλήσουν οποιαδήποτε σχετική πληροφορία. Στην σημερινή ομιλία μου, θα αναφερθώ σε μια από τις ερευνητικές δραστηριότητες του τμήματος, το αρχείο ηχογραφήσεων του τμήματος.

    Το 1991, πριν δέκα χρόνια περίπου, πρωτοδιορισμένος λέκτορας, είχα την ιδέα να περισώσουμε, καθηγητές και φοιτητές σε συνεργασία και με τον καθηγητή κύριο Θέμελη, ότι μας έμενε ακόμα από τον πλούτο της προφορικής δημοτικής μας παράδοσης. Έτσι δημιουργήθηκε το αρχείο ηχογραφήσεων του τμήματος μουσικών σπουδών. Πώς γίνεται όμως η συλλογή του υλικού και πώς δραστηριοποιείται το αρχείο αυτό;

    Κατ' αρχήν υπάρχει η προετοιμασία της επιτόπιας έρευνας με τους φοιτητές στο μάθημα. Τους δίνουμε ένα ερωτηματολόγιο που αφορά τον τραγουδιστή οργανοπαίχτη. Υπάρχει ένα δελτίο που αναφέρεται στα περιεχόμενα της κασέτας και το δελτίο του κάθε κομματιού. Οι φοιτητές είναι υποχρεωμένοι να φέρουν μια κασέτα με ηχογραφημένα τραγούδια τα οποία συλλέγουν μόνοι τους. Αυτά δηλαδή έχουν την εξής μορφή: το ερωτηματολόγιο, το δελτίο των περιεχομένων και το δελτίο του κομματιού. Μετά από αυτή την ιστορία, το υλικό, το οποίο είναι πολύ σημαντικό, επιλέγεται και μπορεί να γίνει μια πιο επαγγελματική ηχογράφηση στο στούντιο του τμήματος μουσικών σπουδών. Αυτά γίνονται στο μάθημα της δημοτικής μουσικής.

    Πέρα από αυτό όμως στο τμήμα μας, μία μεγάλη δραστηριότητα, κατέχουν οι διπλωματικές εργασίες, οι οποίες στο χώρο της δημοτικής μουσικής, έχουν μια πιο τελειοποιημένη μορφή, από αυτό που σας είπα που γίνεται στην διάρκεια του μαθήματος. Στις διπλωματικές εργασίες, οι οποίες έχουν αυτή την μορφή, περίπου, γίνεται η μεταγραφή σε ευρωπαϊκή σημειογραφία όπου υπάρχουν όλα αυτά τα αντίστοιχα σημάδια με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια. Το πεντάγραμμο που δείχνει την έκταση του κομματιού και τον τρόπο, και μετά υπάρχουν βέβαια, το κείμενο του τραγουδιού, με τα τσακίσματα και οι παραπομπές σε μουσικές παραλλαγές και μουσικοποιητικές παρατηρήσεις, όπως επίσης και οι παραλλαγές του ποιητικού κειμένου. Φυσικά, μετά τις διπλωματικές εργασίες, υπάρχουν και οι διδακτορικές διατριβές, οι οποίες έχουν μεγαλύτερο όγκο και μεγαλύτερη εμβάθυνση.

    Στα πλαίσια αυτών των δράσεων έχουν γίνει πάρα πολλές εργασίες με την επίβλεψή μου και επίβλεψη άλλων καθηγητών, με πάρα πολλά θέματα. Τραγούδια πολυφωνικά, νανουρίσματα, τραγούδια της Θεσσαλίας, κυπριακά, υπάρχουν τουλάχιστον 170 τίτλοι πάνω σε αυτά τα θέματα.

    Πώς δραστηριοποιείται αυτό το αρχείο τώρα. Μέσα στο μάθημα φέρνουμε πολλές φορές ζωντανούς εκτελεστές έτσι ώστε να γίνει η επικοινωνία μεταξύ του αυθεντικού εκτελεστή και των φοιτητών. Έτσι επιτυγχάνεται η σύνθεση μεταξύ δασκάλου-φοιτητή και του οργάνου ή του τραγουδιού. ʼλλη δραστηριοποίηση, που αποτελεί παράλληλο στόχο, είναι η παραγωγή CD με αυθεντικές εκτελέσεις από το τμήμα μας. Έχουμε ήδη στο αρχείο μας παράγει δύο δίσκους με τα τραγούδια του Τριλόφου και της Ικαρίας.
Το τελευταίο σημείο στο οποίο θα ήθελα να αναφερθώ είναι ότι προσπαθούμε το αρχείο αυτό και τη συλλογή αυτή, που γίνεται από το αρχείο μας, να μην την κρατήσουμε στα συρτάρια, αλλά να την φέρουμε προς τα έξω, προς τον κόσμο εκτός Πανεπιστημίου και έτσι έχει δημιουργηθεί ένα εργαστήρι Ελληνικής Μουσικοπαιδαγωγικής αγωγής.

    Το "Μουσικό Πολύτροπο", είναι ένα σύνολο φοιτητών που ενδιαφέρεται να μεταφέρει στην πράξη τις θεωρητικές γνώσεις των μαθημάτων. Επειδή πιστεύουμε ότι μια πλήρης μουσικοπαιδαγωγική αγωγή θα πρέπει να περιλαμβάνει και τους δρόμους της δικής μας παράδοσης, προσπαθούμε να βιώσουμε την ελληνική δημοτική μουσική και να την διαδώσουμε.

    Στην δική μας παράδοση, όμως, υπάρχει μια ενότητα μουσικής, λόγου και κίνησης και αυτός είναι ο λόγος που δεν αποδίδουμε τα τραγούδια στατικά, αλλά τα παρουσιάζουμε με μια σκηνική μορφή, (θα δούμε αμέσως μετά ένα παράδειγμα σε βίντεο από την ομάδα). Η προσπάθειά μας έχει χαρακτήρα ερευνητικό, μουσικοπαιδαγωγικό και καλλιτεχνικό. Προηγείται η συλλογή δημοτικών τραγουδιών από αυθεντικούς εκτελεστές, με ηχογραφήσεις που γίνονται επί τόπου από μέλη του "Μουσικού Πολύτροπου" με την εποπτεία μου. Από τα τραγούδια αυτά επιλέγονται ορισμένα που προσφέρονται για εκμάθηση με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή μόνο με το αυτί χωρίς τη μεσολάβηση της μουσικής σημειογραφίας. Τα τραγούδια αυτά οργανώνονται τελικά σε κάποια σκηνική παρουσίαση κάθε φορά με διαφορετική θεματική. Ιδιαιτερότητα της ομάδας και καρπός της δουλειάς, είναι η δημιουργία ενός νέου βιώματος, μιας νέας λειτουργικότητας του δημοτικού τραγουδιού, τα οποία βρίσκουν την έκφρασή τους σε έναν άλλο, από αυτόν που λειτουργεί συνήθως το δημοτικό τραγούδι, χώρο: τον θεατρικό χώρο. Επιδιώκουμε συνειδητά το ξαναζωντάνεμα και την ανακάλυψη παλαιών τρόπων εκφοράς του ποιητικού λόγου, του δημοτικού τραγουδιού και επικεντρώνουμε την μουσικοπαιδαγωγική διαδικασία στην δική μας ελληνική μουσική γλώσσα.

    Είναι η τρίτη φορά, μέσα σε διάστημα τριών μηνών, που μας καλούν σε διάφορα συνέδρια με παρόμοια θεματική, όπως στο συμπόσιο αυτό του Ι.Ε.Μ.Α., να μιλήσω για το αρχείο του τμήματός μας. Νομίζω ότι έχει με την ανάγκη και επιθυμία πολλών υπευθύνων ερευνητών, να δημιουργηθεί ένας φορέας επικοινωνίας μεταξύ όλων αυτών των μικρών ή μεγάλων αρχείων, που δημιουργήθηκαν με κόπο και πόνο προσωπικό. Να βρεθεί ένας τρόπος χρηματοδότησης, για όλες τις ανάγκες που έχουν αυτές οι συλλογές: συλλογή, επιτόπια έρευνα, συντήρηση, ηχογραφήσεις, αρχειοθέτηση, καταγραφή, μελέτη, κοινός τρόπος καταλογογράφησης και αρχειοθέτησης, επικοινωνία, ανταλλαγή ηχογραφήσεων από το ένα αρχείο στο άλλο, μεταφορά αρχείων από παλαιά μέσα τεχνολογίας σε νεότερα, έκδοση του ηχογραφημένου υλικού σε CD για τη γνωστοποίησή του στο κοινό κ.ο.κ.
Ελπίζοντας ότι αυτό το συμπόσιο θα γίνει η αφορμή για μια στενότερη επαφή και συνεργασία όλων των ενδιαφερομένων ερευνητών και αρχείων της δημοτικής μουσικής και βιβλιοθηκών στον ελλαδικό χώρο, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την υπομονή και την προσοχή σας.

Ευχαριστώ