Καταγραφή, Μελέτη και Προβολή της Ελληνικής Μουσικοχορευτικής Παράδοσης: Θράκη- Ανατολική Μακεδονία

Λάμπρος Λιάβας

    Μια πολύ μικρή εισαγωγή πριν δούμε την βιντεοταινία, η οποία νομίζω ότι πέρα από όποιες αναλύσεις, θέτει με άμεσο και πρακτικό τρόπο τα προβλήματα, τα οποία αντιμετωπίζει μια ερευνητική ομάδα στα μονοπάτια μιας έρευνας όπως την έχουμε ονομάσει, δηλαδή στην όλη διαδικασία της έρευνας του πεδίου, και πώς από την έρευνα του πεδίου το υλικό τελικά επεξεργάζεται για να φτάσει στην ψηφιακή βάση δεδομένων στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στην Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη. Θεωρώ ότι η σημαντικότερη συνεισφορά αυτού του προγράμματος είναι η εξ αρχής συνειδητή επιδίωξή του για μια έρευνα με συγκριτικό και πολύ-επιστημονικό χαρακτήρα με στόχο να μελετήσει το τραγούδι, την μουσική και τον χορό στην αλληλοδιαπλοκή τους και σε συνδυασμό με τα πολιτισμικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της περιοχής αναφοράς.

    Όταν μου ζητήθηκε από το Μέγαρο Μουσικής και την Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη το 1995 να οργανώσω ένα πρόγραμμα για την έρευνα και καταγραφή της ελληνικής δημοτικής μουσικής, αμέσως η πρότασή μου ήταν να δημιουργηθεί μια πολύ-επιστημονική ομάδα από φίλους και συνεργάτες, με τους οποίους ως τότε είχαμε μια μερική και γενική συνεργασία, και έτσι λοιπόν οργανώθηκε αυτό το ερευνητικό μικρό ινστιτούτο, θα έλεγα, όπου σήμερα απασχολούνται πάνω από 50 ερευνητές σε διάφορα επίπεδα και με διαφόρους τρόπους συνεργασίας, με συντονίστρια την ιστορικό Λουκία Δρούλια., η ομάδα τραγουδιού, με υπεύθυνη την Μιράντα Τερζοπούλου που είναι και εδώ, της μουσικής με τον ομιλούντα, του χορού με την Ρένα Λουτζάκη και η τέταρτη ομάδα για την ανθρωπολογική και εθνολογική προσέγγιση του πεδίου με τον Παύλο Κάβουρα και τον Σωτήρη Χτούρη.

    Δεν θα σας απασχολήσω με θέματα που αφορούν στην βάση δεδομένων, πάντως πρέπει να πούμε η έρευνα του πεδίου ήταν η κορυφή του παγόβουνου γιατί φέρνοντας το υλικό, στη συνέχεια αντιμετωπίσαμε πάρα πολλά, πάνω από όλα μεθοδολογικά ζητήματα για τη δημιουργία μιας αξιόπιστης έγκυρης και λειτουργικής βάσης δεδομένων. Μπορώ να σας πω ότι αν μας πήρε ένα διάστημα να συγκεντρωθεί το υλικό, η βάση δεδομένων η οποία δημιουργήθηκε, ήταν το αποτέλεσμα μιας κοινής έρευνας και προβληματισμού και αλλεπάλληλων συναντήσεων για πάνω από τέσσερα χρόνια, έως ότου από όλη αυτήν την ομάδα, (γι' αυτό και δεν είναι εύκολη τελικά η υπόθεση μιας βάσης δεδομένων ούτε μπορεί να γίνει από ένα άτομο), τελικά οδηγηθήκαμε στο να υπάρξει μια πρόταση αυτή τη στιγμή για μια λειτουργική βάση δεδομένων η οποία είναι και χρηστική, δηλαδή έχει φορτωθεί το υλικό όσο αναφορά στην Θράκη. Δεν θα σας απασχολήσω με την δομή της βάσης και το θεωρητικό της πλαίσιο, αυτό παρουσιάζεται στον τόμο για τις μουσικές της Θράκης που εκδόθηκε στα ελληνικά και αγγλικά από το Σύλλογο ''Οι Φίλοι της Μουσικής'' και στο οποίο παραπέμπω.

    Στα πέντε χρόνια του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν συνολικά 35 αποστολές -θα ακούσετε αυτά τα στοιχεία να αναφέρονται μέσα στο βίντεο που θα δούμε- και συγκεντρώθηκαν πάνω από 2.500 τραγούδια. Το πρόγραμμα έχει περάσει εδώ και ένα χρόνο περίπου στην περιοχή της ανατολικής Μακεδονίας και αντιλαμβάνεστε ότι μπορεί να αποτελέσει ένα σημείο αναφοράς και προβληματισμού και συζήτησης για την υλοποίηση πλέον -νομίζω ότι έχει φτάσει ο καιρός- μιας κοινής ηλεκτρονικής δεξαμενής για την ελληνική παραδοσιακή μουσική και το χορό, ενός ψηφιακού εθνικού μουσικού αρχείου. Στο χώρο αυτό θα συγκλίνουν και θα δικτυωθούν τα διάσπαρτα αυτή τη στιγμή μουσικά αρχεία των επιμέρους φορέων και ιδιωτών χωρίς να χάσουν την αυτονομία τους, αλλά έχοντας επιτέλους ένα κοινό μεθοδολογικό εργαλείο ταξινόμησης, και πάνω από όλα διαχείρισης του υλικού τους, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι δυστυχώς ατάκτως ερρημένο, απρόσιτο στο πλατύ κοινό, χωρίς την παρουσία του ατόμου που πραγματοποίησε την έρευνα. Και όλοι άνθρωποι είμαστε μπορεί αύριο να μην υπάρχουμε, άρα λοιπόν έχουμε υποχρέωση απέναντι σε αυτό το υλικό, το οποίο δεν μας ανήκει, το δανειστήκαμε από όλους αυτούς τους ανθρώπους τους οποίους θα δείτε εδώ να τραγουδούν και να χορεύουν και να μας εμπιστεύονται την ψυχή τους κυριολεκτικά, έχουμε λοιπόν υποχρέωση αυτό το υλικό να μπορέσουμε να το κάνουμε να είναι έγκυρο και αξιόπιστο, ώστε να περάσει στη συνέχεια να διαδοθεί και να προβληθεί με τους τρόπους που επίσης μπορεί σήμερα να έχουμε μέσα από τα σύγχρονα πληροφορικά δίκτυα και προϊόντα.

    Προτείνω να δούμε την ταινία και αύριο στο στρογγυλό τραπέζι με βάση τα όσα προβλήματα εκτίθενται να συζητήσουμε για την οργάνωση μιας τέτοιας βάσης δεδομένων, αλλά και -διότι οι βάσεις δεδομένων πρώτα από όλα χρειάζονται πρωτογενές υλικό- τα τεράστια μεθοδολογικά προβλήματα τα οποία θέτει η έρευνα του πεδίου σε ένα χώρο όπως είναι η παραδοσιακή μουσική, που δεν είναι κάτι όπως στην ιστορική μουσικολογία, δεν είναι ένα έργο, ένα συγκεκριμένο προϊόν δηλαδή, το οποίο απλώς καλείσαι να καταγράψεις και να το έχεις εκεί, αλλά είναι μια δυναμική διαδικασία την οποία καλείσαι πάνω από όλα να ψυχανεμιστείς για να μπορέσεις να την αποδόσεις. Αυτό είναι το δυσκολότερο από όλα και αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο σας προτείνω όχι απλά να σας δείξω μια ψυχρή βάση με τα ερωτηματολόγια και όλον τον αγώνα που έχει γίνει, αλλά να δείτε την διαδικασία με την οποία κυριολεκτικά μαζεύει κανείς όλο αυτό το υλικό από το πεδίο της έρευνας, μέσα από την καρδιά αυτών των ανθρώπων.
Το βίντεο που ακολουθεί είναι τριάντα λεπτά.