Μουσική έρευνα στα Πανεπιστήμια του εξωτερικού:
Προσωπικές εμπειρίες, συγκρίσεις και προτάσεις για τη Μουσική έρευνα στην Ελλάδα

Ίων Ζώτος

    Κύριες και κύριοι
Στην θεωρία της λογοτεχνίας ο Ρενέ Βέλεκ και ο Όστιν Γουώρεν προσπαθούν να τηρήσουν τις διακρίσεις μεταξύ ορισμένου κλάδου της ιστορίας της λογοτεχνίας. Υπάρχει, γράφουν, η διάκριση μεταξύ μιας απόψεως της λογοτεχνίας ως ταυτοχρόνου διατάξεως και μιας απόψεως σύμφωνα με την οποία η λογοτεχνία θεωρείται πρωταρχικώς ως μια αλληλοδιαδοχή έργων τακτοποιημένων κατά χρονολογική σειρά και ως αδιάσπαστο μέρος της ιστορικής πορείας.

    Το αυτό ισχύει, θα έλεγα, και για την ιστορία της μουσικής, μπορεί κανείς να εξετάσει συνθέσεις τηρουμένων των αναλογιών και των διαφορών, που αφορούν την τεχνοτροπία σαν παρτιτούρες, τις οποίες έχουμε επιλέξει να συγκρίνουμε σε ένα τραπέζι σαν και αυτό μεγάλων διαστάσεων. Συνθέσεις οι οποίες έχουν γραφεί κατά διάφορες χρονολογικώς απομακρυσμένες εποχές και τις οποίες εξετάζουμε με αισθητικά κριτήρια. Θα μπορούσε να εξετάσει επίσης κάποιος συνθέσεις διαφορετικών και πάλι εποχών στις οποίες κυριαρχούσε η αντιστικτική, λόγου χάρη, τεχνοτροπία και να καταλήξει σε ορισμένα συμπεράσματα.

    Εάν πάρει κανείς ως αρχή την χρονολογική διάταξη έργων ως ερμηνευτής θα πρέπει τότε να περιορίσει τα χρονολογικά του πλαίσια ώστε να μην πέσει και εκείνος σε επικίνδυνες κρίσεις επιληψίας, στις οποίες λέγεται ότι υπέκυψε ο προφήτης Ιεζεκιήλ ως αποτέλεσμα υπεργραφείας, η οποία τον οδήγησε πιθανώς στον τάφο. Εξάλλου η υπεργραφεία συν υπερφόρτισης των υπηρεσιακών καθηκόντων δεν είναι θανάσιμη ασθένεια η οποία ευδοκίμησε και διαδόθηκε στο Manhattan της Νέας Υόρκης κατά τον 20ο αιώνα. Τόσον ο Weber όσο και ο Mendelssohn καθώς αργότερα και ο Mahler ίσως και ο Mozart, μεταξύ άλλων, υπήρξαν θύματα της σταδιοδρομίας των, ως δεξιοτέχνες στο κλειδοκύμβαλο, αρχιμουσικοί και διευθυντές μουσικών ιδρυμάτων συγχρόνως, θύματα υπερκοπώσεως με άλλα λόγια. Ενώ για τους μεταγενέστερους τους παραμένουν μεγάλα ονόματα, τα οποία διαβάζουμε στα προγράμματα συναυλιών, τα οποία και παρακολουθούμε ή για μερικούς μεταξύ των φοιτητών μας καμιά φορά ονόματα, τα οποία αποστηθίζουν λίγο τις παραμονές των εξετάσεων, από σημειώσεις, τις οποίες τις προσφέρουμε εμείς οι διδάσκοντες οι ίδιοι.

    Γι αυτό και τονίζω, στους αποφοίτους του πανεπιστημίου μας, οι οποίοι έχουν αποφασίσει να ασχοληθούν με έρευνα εκπονώντας διατριβή, να φροντίσουν να βρουν ένα εκτεταμένο σχετικώς χρονικό διάστημα μέσων κάποιας ανανεώσιμης υποτροφίας, κατά το οποίο να αφοσιωθούν στην έρευνα, και συγγραφή της διατριβής τους αποκλειστικώς. Η διδασκαλία, έστω για δύο ή τρεις ημέρες την εβδομάδα σε κάποιο σχολείο, το αναγκαίον κακόν, έργον όσο και απωθητικόν και αν είναι, και από οικονομικής απόψεως και ως πείρα, δεν παύει να είναι έργο χρονοβόρο.

    Σε όσους επιθυμούν να εκπονήσουν διατριβή υπό την εποπτεία μου, αφού καταλήξω σε ένα προκαταρκτικό συμπέρασμα σχετικώς με το υπόβαθρό τους για τις ανάλογες πνευματικές δυνάμεις που είναι συμφυείς με το εγχείρημα αυτό, προτείνω σε γενικές γραμμές τα εξής:

1) Περίληψη εντός δύο παραγράφων ακολουθούμενη από μία εισαγωγή η οποία να παρουσιάζει τα προτιθέμενα κατά τρόπον σαφή.
2) Θεωρητικά ζητήματα σχετικά με το θέμα διατριβής, με βιβλιογραφικές παραπομπές που να δείχνουν ότι ο υποψήφιος είναι εις θέσην να συλλάβει την πολυπλοκότητα της διαδικασίας
3) Την μεθοδολογία, ήτοι λεπτομερείς ενδείξεις σχετικές με τρόπους, με τους οποίους ο ενδιαφερόμενος προτείνει να υποστηρίξει την πρότασή του και
4) Συμπεράσματα και επαγωγές της ερεύνης. Ποια θα είναι η συμβολή του προτιθεμένου θέματος στην τελική του γραπτή μορφή, δίπλα στις ήδη υπάρχουσες γύρω από αυτό σημαντικές γνώσεις.

    Εν συνεχεία ζητώ να ακολουθήσει μία επιλεγμένη βιβλιογραφία. Ο εκπονών διατριβή, μπορεί να έχει εξ αρχής να διαιρέσει το υλικό που διαθέτει σε κεφάλαια ή και σε υποδιαιρέσεις ακόμη. Κατά την πορεία όμως των μελετών του, θα δει ότι αλλαγές είναι αναπόφευκτες, αντιμεταθέσεις κεφαλαίων, ανακατατάξεις, υποδιαιρέσεις τμημάτων, τις οποίες θεωρούσε αρχικά με βεβαιότητα ως ενότητες. Αναπόφευκτες είναι επίσης οι αλλαγές και οι αναθεωρήσεις που θα προκύψουν από την ενδεχομένη ανακάλυψη νέου πρωτογενούς υλικού, από συγγραφή νέων ανακοινώσεων σε συνέδρια, άρθρων επιστημονικών, διδακτορικών διατριβών και βιβλίων εντός του αναμενόμενου, λούστρου ήτοι της πενταετούς πάνω-κάτω περιόδου κατά το διάστημα της οποίας ο υποψήφιος γίνεται πλέον διδάκτωρ ή και δε γίνεται, όπως συχνά συνέβαινε στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας, όπου και εφοίτησα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές και εν συνεχεία με την απόκτηση του διδακτορικού.

    Ίσως δεν εκφράζομαι εδώ με σαφήνεια. Όταν έχων εξασφαλίσει υποτροφία επέλεξα μέσα από τα 4.500 Πανεπιστήμια που υπήρχαν τότε στις Ηνωμένες Πολιτείες το Πεν (Penn). Δεν ήξερα καν, ότι ανήκε στα οκτώ παλαιότερα προ επαναστατικά Πανεπιστήμια της Αμερικής, τα οποία συνδέονται μεταξύ των, πλην του συνδετικού συμβολικού κισσού με αγώνες κωπηλασίας μεταξύ άλλων. Με μια ματιά στο χάρτη είδα αμέσως ότι το University of Pennsylvania εδρεύει στην Φιλαδέλφεια, η οποία βρίσκεται στην κεντρική γραμμή της ανατολικής ακτής σε μικρά απόσταση από την Νέα Υόρκη, Βοστόνη προς Βορράν, η Βαλτιμόρη και η Ουάσιγκτον προς Νότον - είναι και αυτό ένα κριτήριο. Η Ορχήστρα της Φιλαδέλφειας με τα περίφημα της έγχορδα, συναυλίες, όπερες, μουσεία και από τις δύο πλευρές και το Princeton 45 λεπτά με ειδικό τρένο.

    Το πρόγραμμα του Πανεπιστημίου είχε καταργήσει τότε σε ορισμένους κλάδους το πτυχίο Masters. Δέχτηκα έτσι να εγγραφώ για το πρόγραμμα PhD χωρίς να ξέρω τι περιπέτειες επρόκειτο να εμπλακώ. Αλλά ήμουν τότε 25 ετών και η ζωή ακόμη και στο Νέο Κόσμο, ειδικά στο Νέο Κόσμο σύντομα αποδείχτηκε πολύ ωραία.

    Το πρώτο στάδιο συνίστατο στην παρακολούθηση μαθημάτων επιλογής μέχρι 4 ανά εξάμηνο και διαρκούσε 5 εξάμηνα. Στα μαθήματα αυτά που μετέβαιναν από το γενικότερο προς το ειδικότερο περιλαμβάνετο ένας αριθμός σεμιναρίων, το 1/3 περίπου, καθώς και παρακολούθησις ενός μαθήματος φιλολογίας σε ξενόγλωσσο τμήμα. Στο τέλος του πέμπτου εξαμήνου υποβαλλόμεθα σε έναν εξονυχιστικό τριήμερο εξετάσεων. Δευτέρα 6, Τρίτη 6, Τετάρτη 3 ώρες εξετάσεων σε θέματα αφορώντας την Ιστορία και θεωρητικά από το Μεσαίωνα μέχρι των ημερών μας. Ήταν εξέταση εκκαθαριστική. Όσοι άντεξαν στην συνεχή μελέτη, συνεχή παραγωγή γραπτών εργασιών για το κάθε μάθημα, όχι μόνον για το σεμινάριο, από 6 σελίδες συν τελική εξέταση, μέχρι 20 σελίδες εργασιών στο κάθε μάθημα από τα τρία ή τέσσερα που έπρεπε να δώσουμε εμείς στο εξάμηνο συνήθως περνούσαν το τριήμερο αυτό μαραθώνιο. Αλλά από τους εικοσιπέντε που είχαμε αρχίσει ως πρωτοετής είχαμε ήδη παραμείνει δέκα-δεκαπέντε 2,5 χρόνια αργότερα.

    Στο τέλος του έκτου εξαμήνου ακολουθούσε η προετοιμασία της κατ' ιδίαν μελέτης και της συγκεντρώσεως του προς μελέτην υλικού, είτε κατά τρόπον θεματικόν είτε κατά τρόπον χρονολογικόν αναλόγως της υφής του προς διερεύνηση εγχειρήματος. Υπονοείται η γνώση στων πρώτων εκδόσεων μεταγενεστέρων καθώς και τα ονόματα των κυρίων μελετητών, βιογράφων και σχολιαστών των έργων ενός συγκεκριμένου συνθέτου, καθώς και τα σχετικά τα γύρω από τους περισσοτέρους ανθρώπους των γραμμάτων και τεχνών της εποχής του, οι οποίοι των περιστοίχιζαν. Ακολουθούσε εξάωρος εξέταση. Μετά από υποβολή του θέματος στην γραμματεία αν δεν είχε κανείς από τα μέλη ΔΕΠ δεν είχε αντίρρηση τότε επιτρέπετο στον υποψήφιο να αρχίσει τη διαδικασία της διατριβής.

    Έχοντας περάσει και εγώ από το στάδιο του Ιεζεκιήλ της υπεργραφείας, λόγω δύο μελών της τριμελούς επιτροπής που με τραβούσαν ο καθένας τους από την αντίθετη χρονολογική κατεύθυνση, συνιστώ και εγώ το μέτρο και την αυτογνωσία. Όταν σε ένα στάδιο της συγγραφής μου, ένας περιφερειακός καθηγητής με ρώτησε πως πάει η διατριβή, θυμάμαι ότι του απήντησα, έχει εξαπλωθεί σαν χταπόδι, πρέπει να τις κόψω μέχρι έξι πλοκάμια. Υπάρχει φυσικά σε όλες τις περιπτώσεις και το άκρως αντίθετο η άλλη όψη του νομίσματος.

    Πρεσβύτερόν μου συνάδελφο από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, εξύπνησε λίγο πριν τα μεσάνυχτα, άγνωστη προς αυτόν φοιτήτρια, και όταν την ερώτησε αγουροξυπνημένος τι ήθελε, εκείνη του απήντησε "θέμα διατριβής".

Σας ευχαριστώ.