1ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Μουσικής Έρευνας

 Βιβλιογραφική εργασία στο πεδίο της μουσικής

Ι. Λέρχ-Καλαβρυτινού

Η παρουσίασή μου ανήκει μόνο μέχρι ένα βαθμό στο θέμα της σημερινής 2^ης συνεδρίας, αφού δεν αφορά μόνο την ελληνική μουσική.

Εδώ και δύο μήνες έχω αρχίσει να ασχολούμαι με την καταλογογράφηση του σπάνιου υλικού της Βιβλιοθήκης Λίλιαν Βουδούρη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το οποίο αποτελείται σε γενικές γραμμές από

• παρτιτούρες σε φυλλάδια ή τετράδια, τυπωμένες ή χειρόγραφες, από το 18^ο έως την μέση του 20^ου αιώνα
• μια σχετικά μεγάλη ομάδα από παρτιτούρες (σπαρτίτο), κυρίως όπερας, του 19^ου αιώνα
• παλαιές εκδόσεις μουσικοϊστορικών έργων (π.χ. των Fétis, Burney), και, τέλος
• παλαιότερα βιβλία σχετικά με την ελληνική μουσική, δηλαδή, κυρίως, λειτουργικά βιβλία ή βιβλία περί λειτουργικής μουσικής, αλλά και βιβλία για την αρχαία ελληνική μουσική, αφηγήσεις ταξιδιωτών κ.α.

Έχω ξεκινήσει με την 1^η ομάδα (σε χονδρική εκτίμηση 150-200 κομμάτια, περίπου τα μισά από αυτά προερχόμενα από την συλλογή της σημαντικής Γαλλίδας μουσικολόγου Geneviève de Chambrure-Thibaut). Πολλά από τα χειρόγραφα περιέχουν έργα λιγότερο γνωστών συνθετών, τα οποία σε κάποιες περιπτώσεις δεν τυπώθηκαν ποτέ. Μερικά είναι αυτόγραφα (π.χ. Henri Jérôme Bertini, 1798-1876, Serenade για πιάνο, δύο βιολιά και βιολοντσέλο, έργο 31, το πρωτότυπο για την -αχρονολόγητη- έκδοση του έργου στο Lemoine, όπως δείχνουν σχετικές σημειώσεις του συνθέτη πάνω στο τεύχος).  

Στα τυπωμένα φυλλάδια / τετράδια βρέθηκαν αρκετές πρόωρες και μερικές πρώτες εκδόσεις έργων γνωστών συνθετών (π.χ. Cézar Frank, 3 trios op. 1, Παρίσι 1843, Beethoven, Παραλλαγές έργο 35 για πιάνο, γνωστές ως παραλλαγές “Eroica”, Λειψία 1803, Bartòk, Σονατίνα για πιάνο, Βουδαπέστη 1919), καθώς και πρόωρες εκδόσεις που δεν αναφέρονται πουθενά, με άλλα λόγια, που ήταν μέχρι τώρα άγνωστες (π.χ. μια έκδοση της αρχής του 19^ου αιώνα του J. Haydn, Dreystimmige Gesaenge mit Begleitung des Piano-Forte, Hob. XXVb, 1-4).  

Τα προβλήματα και τις δυσκολίες μιας τέτοιας δουλείας, δηλαδή της ταύτισης συγκεκριμένων έργων / εκδόσεων, την γνωρίζουν όσοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα. Αρκετές φορές μοιάζει με puzzle (π.χ. βλέποντας μια σελίδα τίτλου “De Renaud: Ouverture” δεν είναι αυτονόητο για κάποιον που δεν είναι ειδικός για την ιστορία της opera comique, ότι δεν πρόκειται για έναν συνθέτη ονόματος Renaud ή de Renaud, αλλά για την ουβερτούρα της opera comique “Renaud d’ Ast” του Nicolas Dalayrac).  

Ευτυχώς υπάρχουν για την «δυτική» μουσική αρκετά βιβλιογραφικά βοηθήματα μουσικές εγκυκλοπαίδειες, κατάλογοι με λεπτομερή αναφορά παλαιών εκδόσεων, όπως οι σχετικές σειρές του RISM (Répertoire International des Sources Musicales) και οι κατάλογοι έργων συγκεκριμένων συνθετών, επιπλέον λίστες εκτελεστών με χρονολογίες που βοηθούν στην χρονολόγηση εκείνων των χειρογράφων στα οποία αναφέρονται συγκεκριμένοι εκτελεστές, κ.α.  

Στην επεξεργασία ελληνικών εκδόσεων μουσικής συνάντησα μεγαλύτερα προβλήματα λόγω της έλλειψης πληροφοριών.  

Για έργα Ελλήνων συνθετών συνήθως δεν αναφέρονται εκδόσεις στις ελληνικές μουσικές εγκυκλοπαίδειες.  

Για τους Έλληνες εκδότες μουσικής η εικόνα είναι η εξής: με έναν πρόχειρο έλεγχο στο υλικό της Βιβλιοθήκης Λίλιαν Βουδούρη, συγκεκριμένα της συλλογής ελληνικών τραγουδιών, βρήκα πάνω από 25 Έλληνες εκδότες μουσικής μεταξύ του 1880 και του 1960 περίπου (αυτή τη στιγμή είναι δύσκολο να αναφερθεί ακριβής αριθμός, αφού προφανώς υπήρχαν συνεργασίες, συγχωνεύσεις και αλλαγές ονόματος στους εκδότες), ενώ στο πιο επίκαιρο ελληνικό μουσικό λεξικό (του Τάκη Καλογερόπουλου¹, τεράστιο έργο για έναν μόνο συγγραφέα και οπωσδήποτε χρήσιμο) αναφέρονται μέχρι το τόμο 5 («Σ») μόνο τέσσερα από αυτά και πολύ σύντομα, ενώ στην εγκυκλοπαίδεια “New Groves”² δεν βρέθηκε καμία σχετική αναφορά.  

Επιθυμητός θα ήταν ένας κατάλογος των Ελλήνων εκδοτών ο οποίος δίνει και πληροφορίες, ει δυνατόν, για την χρήση αριθμών τυπογραφικής πλάκας (plate numbers) με σχετικές χρονολογίες, πράγμα που έχει γίνει π.χ. για τη Γαλλία από τους Anik Devriès και François Lesure³, για τη Γερμανία από τον Otto Erich Deutsch⁴, και που αποτελεί βασικό εργαλείο για την ταύτιση και χρονολόγηση αχρονολόγητων εκδόσεων.  

Άρχισα να κάνω μια σχετική προσπάθεια για την Ελλάδα, με αφετηρία το υλικό της βιβλιοθήκης του Μεγάρου Μουσικής, και ήθελα να παρακαλέσω όσους έχουν σχετικές πληροφορίες να με ενημερώσουν.

Ευχαριστώ εκ των προτέρων.  

¹ Τάκης Καλογερόπουλος: Το λεξικό της Ελληνικής Μουσικής, Αθήνα, Γιαλλελή, 1998-1999.  
² The New Groves Dictionary of Music and Musicians, ed. Stanley Sadie, London, Macmillan, 2001.  
³ Anic Devriès, François Lesure : Dictionnaire des éditeurs de musique français, Vol. 1-3, Genève, Minkoff, 1979.  
⁴ Otto Erich Deutsch : Musikverlagsnummern, 2. Aufl., Berlin, Merseburger, 1961.

Κατεβάστε την ομιλία σε [pdf] format