Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

(από το ρ. αρμόζω, ή αττ. αρμόττω)· γενική σημασία της λέξης: σύνδεση, συναφή. Επίσης, άρθρωση, αρμός, σημείο της σύνδεσης δύο αντικειμένων· ακόμα, μέσο προς συναρμογή (βλ. Ομ. Οδ. ε 248, 361 κτλ.· ως σημείο σύνδεσης: "αι των λίθων αρμονίαι", Διόδ. Σικ. 2, 8). Ανάμεσα σε άλλα σήμαινε και τη σωστή αναλογία (ή σύμμετρη διάταξη) των μερών ενός συνόλου μεταξύ τους (Δημ., LSJ). Στη μουσική, εκτός από το "ταίριασμα" (συμφωνία ήχων), σύμφωνα με τους παλιούς θεωρητικούς (ή Αρμονικούς, που ο $Αριστείδης Κοϊντιλιανός*Αριστείδης| τους ονομάζει "οι πάνυ παλαιότατοι" Περί Μουσικής, Mb 21, R.P.W.-I. 18), σήμαινε την ογδόη και τη διαφορετική διάταξη των φθόγγων μέσα στην ογδόη ή μέσα σ' ένα σύστημα με τα μέρη του συνδεμένα έτσι που να σχηματίζουν ένα τέλειο σύνολο. Αυτή ήταν, κατά τον $Αριστόξενο*Αριστόξενος|, η σημασία που έδιναν στον όρο αυτό οι Αρμονικοί πριν από την εποχή του. Βλ. Αρμ. Στοιχ. II, 36, 30 Mb: "αλλά περί αυτών μόνον των επτά οκτάχορδων, ά εκάλουν αρμονίας, την επίσκεψιν εποιούντο" (αλλά αυτοί [δηλ. οι πριν από την εποχή του Αρμονικοί, "οι προ ημών", όπως έλεγε,] περιόριζαν την προσοχή τους μονάχα στα επτά $οκτάχορδα*οκτάχορδον|, που ονόμαζαν αρμονίες). Επίσης, συγγραφείς του 5ου και του 4ου αι. π.Χ., ανάμεσα στους οποίους ο $Πλάτων*, ο $Αριστοτέλης* και ο $Ηρακλείδης Ποντικός*Ηρακλείδης|, χρησιμοποιούσαν τον όρο αρμονία με την ίδια σημασία. Ο Πλάτων (Πολ. Ι', 617Β) λέει: "εκ πασών οκτώ ουσών [χορδών, φωνών] μίαν αρμονίαν ξυμφωνείν" (από όλες τις οκτώ [χορδές] μια αρμονία σχηματίζεται). Ο Αριστοτέλης (Πολιτ. Δ', 3, 1290Α) επίσης λέει: "είναι το ίδιο επίσης στην περίπτωση των αρμονιών, καθώς λένε μερικοί· και υπάρχουν δύο είδη, η $δωρική*δώριος| και η $φρυγική*φρύγιος|· όλα τα άλλα συστήματα εντάσσονται στον δωρικό ή τον φρυγικό τύπο" ("ομοίως δ' έχει και περί τας αρμονίας, ως φασί τινες..." κτλ.). Ο Ηρακλείδης Ποντικός στο τρίτο βιβλίο του Περί μουσικής (Αθήν. ΙΔ', 624C, 19) μιλά για τις τρεις "ελληνικές αρμονίες", τη $δωρική*δώριος|, την $αιολική*αιολία| και την $ιωνική*ιώνιος| (αποκλείοντας τη $φρυγική*φρύγιος| και τη $λυδική*λύδιος| ως ξένες), κατ' αναλογία προς τις τρεις ελληνικές φυλές. Οι αρμονίες που αναφέρονται από τους παραπάνω συγγραφείς, καθώς και από άλλους, είναι οι ακόλουθες επτά (οκτάχορδοι τύποι), όπως είναι γενικά αποδεκτές: 1. Μιξολυδική (Μιξολυδιστί) si-si 2. Λυδική (Λυδιστί) do- 3. Φρυγική (Φρυγιστί) re-re 4. Δωρική (Δωριστί) mi-mi 5. Υπολυδική (Υπολυδιστί) fa-fa 6. Ιωνική, Υποφρυγική (Ιαστί, Υποφρυγιστί) sol-sol 7. Αιολική, Υποδωρική (Αιολιστί, Υποδωριστί) la-la ή Δωριστί mi-mi Φρυγιστί re-re Λυδιστί do-do Μιξολυδιστί si-si Αιολιστί, Υποδωριστί la-la Ιαστί, Υποφρυγιστί sol-sol Υπολυδιστί fa-fa Αυτά τα ονόματα δεν ήταν πάντα τα ίδια, αλλά διέφεραν από τη μια εποχή στην άλλη και από τον ένα συγγραφέα στον άλλο. Στην εποχή του Αριστόξενου και κατόπιν ο όρος αρμονία χρησιμοποιούνταν πολύ συχνά με τη σημασία "$εναρμόνιο γένος*εναρμόνιον|", μαζί με τον όρο $εναρμόνιος* (Αρμ. Στοιχ. Ι, 2, 23 κτλ.· Κλεον. Εισ. C. v. J. 3, 181, Mb 3). Μετά την εποχή του Αριστόξενου, ο όρος $διαπασών* αντικατέστησε τον όρο αρμονία σε πολλά κείμενα (Κλεον. Εισ. και Βακχ. Εισ. C.ν.J. 197 και 308, αντίστοιχα: "του δε δια πασών είδη εστίν επτά", δηλ. επτά είδη αρμονίας). Ο όρος αρμονία χρησιμοποιούνταν καμιά φορά και με τη σημασία "μουσική" γενικά. Βλ. τα λ. $αρμογή*, $άρμοσις*, $ηρμοσμένος*, $τόνος*. Βιβλιογραφία. Ανάμεσα στις πολλές μελέτες που έχουν γραφεί πάνω στο θέμα "αρμονία", μπορούν να αναφερθούν οι ακόλουθες, κατά χρονολογική σειρά: D. Β. Monro, The Modes of Ancient Greek Music, Οξφόρδη 1894· ιδιαίτερα, σσ. 47-65, §§ 21-25. R. P. Winnington-Ingram, Mode in Ancient Greek Music, Cambridge 1936. G. Reese, Music in the Middle Ages, Νέα Υόρκη 1940, σ. 38 κ.ε. Μ. I. Henderson, "The Growth of the Greek αρμονία", Classical Quarterly 36, 1942, σσ. 94-103. Kurt Sachs, The Rise of Music in the Ancient World, East and West, Νέα Υόρκη 1943, σσ. 216-238. Μ. Ι. Henderson, "The Growth of Ancient Greek Music", The Music Review IV, 1, 1943, σσ. 4-13. Matthew Shirlaw, "The Music and Tone-Systems of Ancient Greece", The Music Review IV, 1, 1943, σσ. 14-27. Matthew Shirlaw, "The Music and Tone-Systems of Ancient Greece", Music and Letters 32, 1943, σσ. 131-139. Kathleen Schlesinger, "The Harmonia, Creator of the Modal System of Ancient Greek Music", The Music Review V, 1944, σσ. 7-39 και 119-141. Antoine Auda, Les gammes musicales, Ixelles (Βέλγιο) 1947· ιδιαίτερα, σσ. 49-77. Ο. J. Gombosi, "Key, Mode, Species", Journal of the American Musicological Society 4, 1951, σσ. 20-26. J. Chailley, "Le mythe de modes grecs", Acta Musicologica 28, 1956, σσ. 137-163. Martin Vogel, "Enharmonic der Griechen", ORPHEUS Schriftenreihe zu Grundfragen der Musik 3 και 4, Dusseldorf 1963. Riemann, Musik Lexikon, Sachteil 1967, βλ. τα λ. "Harmonia" και "Systema teleion", σσ. 361 και 929 αντίστοιχα.