Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

(Τάρας, μεταξύ 375/360 π.X. - Αθήνα ;) :μουσικός και φιλόσοφος, αναδείχτηκε ως ο μέγιστος θεωρητικός της αρχαίας Ελληνικής Μουσικής (κατά συνέπεια, ο μέγιστος θεωρητικός της Μουσικής όλων των Εποχών). Καταγόταν από τη "Μεγάλη Ελλάδα", αλλά έζησε και έδρασε στη "Μητροπολιτική Ελλάδα", όπου άκμασε στο 2ο μισό του 4ου π.Χ. αι. Ήταν γιος του επίσης ονομαστού μουσικού Σπινδ(θ)άρου ή Μνασέα (Μνησίου):"[ Αριστόξενος υ]ι`ος Μνησίου το~υ κα`ι Σπινδάρου, μουσικο~υ [απ`ο Τάραντος τ~ης[ Ιταλίας. Διατρίψας δ' [εν Μαντινεί?α φιλόσοφος γέγονε κα`ι μουσικ~?η [επιθέμενος ο[υκ [ηστόχησεν" (Σούδα).`Εφυγε πολύ νέος από τον Τάραντα (μαζί με τον πατέρα του) και εγκαταστάθηκε στη Μαντίνεια, όπου και εκπαιδεύτηκε. Εκτός από τον πατέρα του, είχε μουσικούς δασκάλους τους Λάμπρο τον Ερυθραίο, Ξενόφιλο (από τη Χαλκιδική), κ.ά. Ξαναγύρισε στην Ιταλία και μετά εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου έγινε μαθητής του Αριστοτέλη. Πολύ γρήγορα διακρίθηκε ανάμεσα στους πιστούς της "Περιπατητικής Σχολής". Ασφαλώς ο Αριστοτέλης θα ήταν εκείνος που έθιξε την ανάγκη μιας "καλλιτεχνικότερης"εμβάθυνσης στη μουσική κι έτσι θα πρέπει να θεωρείται ως ο αφανής αυτουργός στην καλλιέργεια της "μουσικής Αισθητικής", στην οποία πρώτος ο μαθητής του Αριστόξενος επιδόθηκε. Εδώ η πρωτοτυπία έγκειται στη σημασία  που αποδόθηκε στη μελωδική γραμμή, που για πρώτη φορά θεωρήθηκε όχι ως σύνολο μεμονωμένων φθόγγων (και των αναπόφευκτων μαθηματικών σχέσεων, δικαιωματικής αρμοδιότητας των "Πυθαγορείων", που αναφύονται) αλλά ως αυτεξούσιο καλλιτέχνημα. Αν και η Σούδα γράφει ότι ο Αριστόξενος φιλοδόξησε να διαδεχτεί το δάσκαλό του στη διεύθυνση τη Σχολής κι όταν απέτυχε (λόγω Θεόφραστου...) καταφερόταν δριμύτατα εναντίον του, αυτή η πληροφορία αμφισβητήθηκε σφοδρά και μέχρι στιγμής δεν έχει διασταυρωθεί με εγκυρότητα. Πάντως ο Αριστόξενος μετά το θάνατο του Αριστοτέλη ανέπτυξε έντονη αυτοτελή δραστηριότητα στην Αθήνα και απέκτησε πολλούς μαθητές. Καταδίκαζε "την κατεαγυίαν και κωτίλην μουσικήν"των Φιλόξενου και Τιμόθεου προβάλλοντας ως παράδειγμα την "ανδρώδη και θεσπεσίαν"των Αισχύλου, Φρύνιχου, Πινδάρου και Πρατίνα. "[ Αριστόξενος ]ο μουσικ`ος θηλυνομεύων {ηδη τ`ην μουσικ`ην [επειρ~ατο [αναρρωννύναι, α[υτ`ος τε [αγαπ~ων τ`α [ανδρικώτερα τ~ων κρουμάτων"  (Θεμίστιος "Orationes", XXXIII). Διαιρούσε τη μουσική σε 3 μέρη:την αρμονικήν, την ρυθμικήν και την μετρικήν. Αντί όμως της συλλαβής, που έπαιρναν ως ρυθμικό μέτρο οι προηγούμενοί του, αυτός έπαιρνε τον "πρώτο χρόνο"(δικός του ο ορισμός) προσδιορίζοντας το "ρυθμό"ως τάξη (συγκεκριμένη διευθέτηση) χρόνων ("τάξις [αφωρισμένη χρόνων"). Παράλληλα, συστηματοποίησε και τις άλλες συνιστώσες της μουσικής τέχνης, εξαντλώντας σχεδόν το θέμα... Ως φιλόσοφος, αν και "περιπατητικός", διατήρησε αρκετά  από τα θέσφατα των Πυθαγορείων. Ασχολήθηκε με πολλά και διάφορα, αλλά η κυριότερη μέριμνά του αφορούσε τη θεωρία της μουσικής, στην οποία δίκαια αναγνωρίστηκε ως αυθεντία:"[[ Αριστόξενον ον [επωνομάζουσιν "τ`ον μουσικ`ον".... Φιλόδημος "Περί μουσικής"ΧΧΙ, 15). Όντας "αριστούχος"μαθητής του Αριστοτέλη ακολουθούσε ως πυξίδα την καθαρή εμπειρία, διαφωνώντας σ' αυτό το θέμα ριζικά προς τους Πυθαγορείους (βλ. Αριστοξένειοι), αν και είναι αναμφισβήτη η μεγάλη τους επίδραση σε άλλα θέματα (κυρίως ως προς την ηθική και θεραπευτική δύναμη της μουσικής). Έτσι, ως καθαρός εμπειρικός, δέχεται για υπέρτατο μουσικό κριτή μόνο το "αυτί"του και ξεκινώντας από το "πεντάτονο"(5η καθαρή) και το "τετράτονο"(τετράχορδο:4η καθαρή) ορίζει από τη διαφορά τους τόσο τον ολόκληρο τόνο όσο και τον μισό τόνο (ημιτόνιο). Η πολυμάθεια και η πολυγραφία του έμειναν παροιμιώδεις (όπως άλλωστε αρκετών "περιπατητικών"). Ήταν φιλόσοφος, ιστορικός, μουσικός και ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την πολιτική, την παιδαγωγική και τη φυσική. Η Σούδα αναφέρει ότι έγραψε 453 βιβλία(!):"μουσικά τε κα`ι φιλόσοφα κα`ι ]]ιστορίας κα`ι παντ`ος ε{ιδους παιδείας". Δυστυχώς σχεδόν όλα χάθηκαν, όσα δε ελάχιστα διασώθηκαν (ας είναι καλά οι ΄Αραβες...) δεν είναι κι αυτά ακέραια. Οι τίτλοι των μουσικών συγγραμμάτων του (που κι αυτοί δεν έχουν γίνει όλοι γνωστοί) είναι:''περί Τραγωδοποιών", "περί Αυλητών", "περί Μουσικής", τουλάχιστον 4 βιβλία... (Αθήναιος 14, 619. Πλούταρχος "περί Μουσικής"15 17.16), κ.λπ. Αμιγώς μουσικά θεωρούνται τα εξής:"περί Μελοποιίας"(4 βιβλία τουλάχιστον), "περί Τόνων", "περί Οργάνων", ή "περί Αυλών και Οργάνων", "περί Αυλών τρήσεως", "περί τραγικής Ορχήσεως", "περί μουσικής Ακροάσεως", "περί Χρόνου Πρώτου", "περί της Αρμονικής", "Περί της Ρυθμικής"και "Πραξιδαμάντεια"(που μάλλον πραγματευόταν μουσικό θέμα). Περισώθηκαν τα εξής (που δεν έχουν αξιώθεί ακόμα να εκδοθούν στα ελληνικά):α) 3 βιβλία "περί Αρμονικής"(αρχές, στοιχεία), που, αν και επιτομές, είναι ανυπολόγιστης αξίας και χρησιμοποιήθηκαν "κατά κόρον"από τους μεταγενέστερους "αρμονικούς"(Κλεωνίδη, Φιλόδημο, Αριστείδη Κοϊντιλιανό και άλλους ώς και από τον Βυζαντινό Μιχαήλ Βρυέννιο). Στην αρχή του 1ου βιβλίου υπάρχει ο έξοχος ορισμός της αρμονικής επιστήμης..."Τ~ης περ`ι μέλους [επιστήμης πολυμερο~υς ο{υσης κα`ι διηρ?ημένης ε[ις πλείους [ιδέας μίαν τιν`α α[υτ~ων ]υπολαβε~ιν δε~ι τ`ην [αρμονικ`ην καλουμένην ε@ιναι πραγματείαν, τ~?η τε τάξει πρώτη ο@υσαν {εχουσαν τε δύναμιν στοιχειώδη. Τυγχάνει γ`αρ ο@υσα πρώτη τ~ων θεωρητικ~ων, ταύτης δ' [εστίν οσα συντείνει πρ`ος τ`ην τ~ων συστημάτων τε κα`ι τόνων θεωρίαν". β) Από το έργο "Ρυθμικά στοιχεία"σώθηκαν μόνο αποσπάσματα για τη φύση του ρυθμού, ορισμένα από τα οποία παραπέμπουν σε προγενέστερες εργασίες του κι έτσι τα "Ρυθμικά στοιχεία"προσδιορίζονται χρονολογικά μετά τα "περί Αρμονικής". Κατά τον Φιλόδημο, ο Αριστόξενος από όλους τους εθνικούς χορούς προτιμούσε την "Μαντινικήν όρχησιν"(ίσως επειδή έζησε ως νέος στη Μαντίνεια). Κατά τον Αιλιανό πάλι, προτιμούσε τα σεμνά και σοβαρά μέλη, αντιπαθώντας το κωμικό στοιχείο:"Λέγουσιν [ Αριστόξενος τ~?ω γέλωτι [αν`α κράτος πολέμιον γενέσθαι" (Ποικίλη Ιστορία"VIII, 13). `Ισως γι' αυτό προτιμούσε τα έγχορδα από τα πνευστά:"]ο μέντοι [ Αριστόξενος προκρίνει τ`ο [εντατ`α κα`ι καθαπτ`α τ~ων [οργάνων τ~ων [εμνευστ~ων, ]ράδια ε@ιναι φάσκων τ`α [εμνπευστ`α, πολλο`υς γ`αρ μ`η διδαχθέντας α[υλε~ιν τε κα`ι συρίζειν  ωσπερ το`υς ποιμένας "(Αθήναιος, Δ, 174 Ε).  Το συμπέρασμα του Rudolf Westphal  (που όλη του τη ζωή ασχολήθηκε με τον Αριστόξενο) είναι:"Στην αρχαία και στη μοντέρνα μουσική ο ρυθμός είναι ένας κι ο Αριστόξενος παραμένει ο μεγαλύτερος θεωρητικός του!"(J. Combarieu "Histoire de la Musique", σ. 162). Τέλος, ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς γράφει το ακόμα κολακευτικότερο (αλλά πέρα για πέρα αληθινό, γιατί όντως ο Αριστόξενος είναι για την παγκόσμια Μουσική, ότι ο Ιπποκράτης για την Ιατρική και ο Αρχιμήδης για τα Μαθηματικά) : "Θείη γ`αρ {αν τις ]ως {ενδοξον τ`ο ] Ιπποκράτους λεγόμενον  [εν [ιατρικ~?η κα`ι τ`ο ]υπ`ο [ Αρχιμήδους [εν γεωμετρί?α κα`ι τ`ο [υπ`ο [ Αριστοξένου [εν μουσικ~?η"...