| διάτονον και διατονικόν γένος· το $γένος* στο οποίο γινόταν χρήση τόνων και ημιτονίων. Διάτονος (από το ρ. διατείνω, τεντώνω) τεντωμένος.
Ο $Νικόμαχος* (Εγχ. 12) γράφει ότι λέγεται διατονικό, γιατί μόνο αυτό από όλα τα γένη προχωρεί με τόνους ("διατονικόν καλείται έκ του προχωρείν διά των τόνων μονώτατον των άλλων"). Και ο Ανώνυμος Bell. 30, 25: "ει μεν προς ημιτόνιον και τόνον προκόπτοι τα της μελωδίας, το καλούμενον διάτονον ποιεί γένος" (αν η μελωδία προχωρεί με ημιτόνιο και τόνο, κάνει το λεγόμενο διάτονο γένος).
Υπάρχουν δύο παραλλαγές ή υποδιαιρέσεις (χρόαι) του διατονικού γένους, το μαλακόν και το σύντονον·
(α) το μαλακόν είναι εκείνο στο οποίο η σειρά και τα είδη των διαστημάτων (από κάτω προς τα πάνω) είναι κατά τον ακόλουθο τρόπο: υπάτη, 1/2 τόνος - παρυπάτη, 3/4 ή 9/12 του τόνου [τρεις διέσεις] - λιχανός, 5/4 ή 15/12 του τόνου [πέντε διέσεις] - μέση (βλ. το παράδ. α', κάτω)·
(β) το σύντονον είναι εκείνο στο οποίο τα διαστήματα είναι: ημιτόνιο-τόνος-τόνος (β' κάτω).
Ο Ανώνυμος Bell. 59-61, 54, καθορίζει τα διαστήματα του μαλακού: ημιτόνιο, 9/12 (και επομένως 15/12 για το υπόλοιπο). Και τα δύο διαστήματα του μαλακού πρέπει να λογαριάζονται ως απλά διαστήματα, με την έννοια ότι ανάμεσα σε κάθε δύο νότες τους καμιά άλλη νότα δεν μπορεί να υπεισέλθει στο ίδιο γένος (βλ. τα λ. $σύνθετος*, $ασύνθετος*).
Το διατονικό γένος ήταν το αρχαιότερο από τα τρία γένη και, κατά γενική παραδοχή, το πιο απλό και πιο φυσικό, αλλά και "πιο ανδροπρεπές και αυστηρότερο" (Ανών. Bell. 30, 26).
Ο $Αριστείδης* λέει ότι η φωνή στο διατονικό τεντώνεται με περισσότερη δύναμη ("επειδή σφοδρότερον η φωνή κατ' αυτό διατείνεται"· Mb 18, R.P.W.-Ι. 15-16).
Διατονικόν μέλος λεγόταν η μελωδία που χρησιμοποιούσε το διατονικό γένος (Κλεον. 6, C.v.J. 189, Mb 9): "Διατονικόν [μέλος] μεν ούν εστι το τη δια τονική διαιρέσει χρώμενον".
, και διατονικόν γένος· το γένος στο οποίο γινόταν χρήση τόνων και ημιτονίων. Διάτονος (από το ρ. διατείνω, τεντώνω) τεντωμένος.
Ο Νικόμαχος (Εγχ. 12) γράφει ότι λέγεται διατονικό, γιατί μόνο αυτό από όλα τα γένη προχωρεί με τόνους ("διατονικόν καλείται έκ του προχωρείν διά των τόνων μονώτατον των άλλων"). Και ο Ανώνυμος Bell. 30, 25: "ει μεν προς ημιτόνιον και τόνον προκόπτοι τα της μελωδίας, το καλούμενον διάτονον ποιεί γένος" (αν η μελωδία προχωρεί με ημιτόνιο και τόνο, κάνει το λεγόμενο διάτονο γένος).
Υπάρχουν δύο παραλλαγές ή υποδιαιρέσεις (χρόαι) του διατονικού γένους, το μαλακόν και το σύντονον·
(α) το μαλακόν είναι εκείνο στο οποίο η σειρά και τα είδη των διαστημάτων (από κάτω προς τα πάνω) είναι κατά τον ακόλουθο τρόπο: υπάτη, 1/2 τόνος - παρυπάτη, 3/4 ή 9/12 του τόνου [τρεις διέσεις] - λιχανός, 5/4 ή 15/12 του τόνου [πέντε διέσεις] - μέση (βλ. το παράδ. α', κάτω)·
(β) το σύντονον είναι εκείνο στο οποίο τα διαστήματα είναι: ημιτόνιο-τόνος-τόνος (β' κάτω).
Ο Ανώνυμος Bell. 59-61, 54, καθορίζει τα διαστήματα του μαλακού: ημιτόνιο, 9/12 (και επομένως 15/12 για το υπόλοιπο). Και τα δύο διαστήματα του μαλακού πρέπει να λογαριάζονται ως απλά διαστήματα, με την έννοια ότι ανάμεσα σε κάθε δύο νότες τους καμιά άλλη νότα δεν μπορεί να υπεισέλθει στο ίδιο γένος (βλ. τα λ. σύνθετος, ασύνθετος).
Το διατονικό γένος ήταν το αρχαιότερο από τα τρία γένη και, κατά γενική παραδοχή, το πιο απλό και πιο φυσικό, αλλά και "πιο ανδροπρεπές και αυστηρότερο" (Ανών. Bell. 30, 26).
Ο Αριστείδης λέει ότι η φωνή στο διατονικό τεντώνεται με περισσότερη δύναμη ("επειδή σφοδρότερον η φωνή κατ' αυτό διατείνεται"· Mb 18, R.P.W.-Ι. 15-16).
Διατονικόν μέλος λεγόταν η μελωδία που χρησιμοποιούσε το διατονικό γένος (Κλεον. 6, C.v.J. 189, Mb 9): "Διατονικόν [μέλος] μεν ούν εστι το τη δια τονική διαιρέσει χρώμενον".
|
|
Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής