Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

εκκλ. προσωπικότητες και σπουδαίοι υμνογράφοι του 9ου αι. Κατάγονταν από την Αραβία (παιδιά του Ιωνά του Σαββαΐτη) και διετέλεσαν μοναχοί στον `Αγιο Σάββα των Ιεροσολύμων (αποκαλούμενοι και "Ομολογητές"). Το 813 πήγαν στην Μονή των Σπουδαίων, όπου χειροτονήθηκαν πρεσβύτεροι. Επί Λέοντος του Ε' (813-820) βρέθηκαν στην Κων/πολη, αναμίχθηκαν στις εικονομαχικές έριδες και εξορίστησαν σε Μονή. Αποκαταστάθηκαν επί Μιχαήλ Β' (820-829), αλλά διώχτηκαν τόσο από αυτόν όσο από το διάδοχό του Θεόφιλο (829-842), μένοντας για πολλά χρόνια εξόριστοι στην Αφουσία νήσο της Προποντίδας. Το 836 τους κάλεσε ο Θεόφιλος να συζητήσουν για τις εικόνες. Εκείνοι προσήλθαν ενώπιόν του και τον έλεγξαν αυστηρά, βασισμένοι σε μια ρήση του Ησαϊα που όμως δεν υπήρχε στην έκδοση του κειμένου που κρατούσε στο χέρι του ο αυτοκράτορας. Τότε τον κατηγόρησαν ότι νόθευσε το ιερό κείμενο (!). Αποτέλεσμα ήταν να μαστιγωθούν και να χαραχθούν στο μέτωπο τους ατιμωτικές λέξεις (κατ' άλλους τους εχαράχθη δωδεκάστιχο ιαμβικό επίγραμμα).`Ετσι "[εστίχθησαν ([εγράφησαν) δι' [ατιμωτικ~ων λέξεων" και εξ αυτού ονομάστηκαν "Γραπτοί". Και οι δυό τους διακρίθηκαν ως ποιητές και ασματογράφοι, όμως ο "Θεοφάνης ο Γραπτός"(3 χρόνια νεότερος του Θεόδωρου) θεωρείται από τους γονιμότερους μελωδούς της Εκκλησίας και ως ποιητής κατατάσσεται στο Τυπικό αμέσως μετά τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό και τον Κοσμά τον Μαϊουμά. Επίσης ονομάζεται από τον Κεδρηνό "μελ?ωδός" και από τον Νικηφόρο τον Κάλλιστο "]ηδύφωνος μουσικ`ος α[υλός". Τα 2 αδέλφια συνέθεσαν πολλούς ασματικούς κανόνες, στιχηρά ιδιόμελα και άλλα διάφορα έργα που κοσμούν την εκκλ. ασματική χοροστασία. Έγραψαν επίσης παρακλητικούς κανόνες στη Θεοτόκο (για τούτο και αριθμούνται στους Θεοτοκαριογράφους). Εξόριστοι στη Βιθυνία (μετά το επεισόδιο με το Θεόφιλο), μελοποιούσαν άσματα σε Ήχο πλάγιο Α' (που τον έκριναν "φιλοικτίρμονα"και καταλληλότερο να εκφράσει τα δεινοπαθήματα της εξορίας). Συνέθεσαν επίσης το προσόμοιο στον Δημήτριο τον Μυροβλήτη "Δε~υτε μάρτυς Χριστο~υ πρ`ος ]ημ~ας". Μετά το θάνατο του Θεόδωρου (το 838 στην Απάμεια), ο Θεοφάνης ανακλήθηκε από τον Μιχαήλ τον Γ' και το 842 ψηφίστηκε επίσκοπος Νίκαιας. Πέθανε το 845 σε ηλικία 65 ετών (κατ' άλλους το 850) και τάφηκε στη Μονή της Χώρας. Συνέθεσε πολλούς κανόνες στα Μηναία (που φτάνουν τους 150). Μεταξύ αυτών, διακρίνεται ο αφιερωμένος στην αναστήλωση των εικόνων (που πρωτοεκτελέστηκε κατά τη στιγμή που επισφραγίστηκε ο θρίαμβος της Ορθοδοξίας). "[ Εποίησεν ]ο Θεοφάνης" (γράφει ο Οικονόμος) "κα`ι τ`ον ε[ις τ`ην Κυριακ`ην τ~ης [ Ορθοδοξίας κανόνα, ]ηδιστον πρ`ος το~ις {αλλοις κα`ι ον  ε[ις  τ`ον προτελευτήσαντα Θεόδωρον, τ`ον [αδελφ`ον, μετ`α πόθου νύσσοντος τ`ην καρδίαν ]αγιοπρεπ~ως [εμελ?ώδησεν". Επίσης συνέθεσε και στιχηρά (σε ορισμένους αγίους και στα Θεοφάνια).