Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

"κλίμακα"της βυζ. μουσικής. Ο μιξολύδιος των αρχαίων Ελλήνων, που πέρασε στην αραβοτουρκική μουσική με την ονομασία "νεβά". (Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί σε πιο εξειδικευμένο επίπεδο, ότι "νεβά"ονομαζόταν από τους παλιούς χανεντέδες ο `Ηχος Δ' κατά το ίσον "Δι"του παπαδικού μέλους, που ως `Ηχος απηχείται από τo άγια. Ως προς το ίσον "Πα"του στιχηραρικού μέλους, ονομαζόταν "πεγιατί". Κατά το ίσον "Βου"- "Λέγετος"-:"σεγκιάχ", καθώς και στους υπόλοιπους "κλάδους"του `Ηχου, όπως το "τιζ σεγκιάχ", το "γεγκιάχ", το "νουούρτ", το "φεραχνάκι", κ.λπ., δες και μακάμια). Ανήκει στους κύριους και οξείς Ήχους, χαρακτηριζόμενος τόσο ως γιορταστικός όσο και ως ηδονικός. Ο Δ' Ήχος, όπως ήδη αναφέρθηκε, έχει 3 βάσεις:στα "παπαδικά"τον Δι (άγια), στα "στιχηραρικά"τον Πα και στα "ειρμολογικά"τον Βου ("Λέγετος"). Όταν έχει ως βάση τον Δι, χρησιμοποιεί ως δεσπόζοντες φθόγγους τους Δι, Ζω, Βου και ως καταλήξεις:ατελείς στους Βου, Ζω, εντελείς και τελικές στον Δι. Τότε ο τόνος Δι-Κε είναι μείζων. Ο φθόγγος Ζω είναι φυσικός, όταν το μέλος κινείται στο οξύ τετράχορδο και ως δεσπόζων φθόγγος έλκει κοντά του τον Κε με δίεση. Όταν το μέλος κινείται στο βαρύ τετράχορδο, ο φθόγγος Γα κατερχόμενος είναι φυσικός` και ανερχόμενος έλκεται από τον Δι, με δίγραμμη δίεση"(Διον. Π. Ηλιόπουλος). Όταν ο Δ' Ήχος έχει ως βάση τον Πα, χρησιμοποιεί ως δεσπόζοντες φθόγγους τους Πα, Βου, Δι και ως καταλήξεις:ατελείς στον Δι (Βου), εντελείς στον Πα, τελικές στον Βου. Στην 3η περίπτωση με βάση τον Βου ("Λέγετος"), ο Ήχος έχει δεσπόζοντες φθόγγους τους Βου, Δι και καταλήξεις:ατελείς στους Δι, Πα, εντελείς και τελικές στον Βου. Οι ιδιομορφίες του "Λέγετου"είναι οι εξής (Διον. Π. Ηλιόπουλος):"1. Ο άνω Βου είναι με ύφεση. 2. Ο Ζω εγγιζόμενος ή και κατερχόμενος, είναι πάντοτε με ύφεση. 3. Ο φθόγγος Πα περιστρεφόμενος περί τον Βου, που είναι δεσπόζων, έλκεται με δίεση απ' αυτόν". Ο μέγιστος των θεωρητικών της βυζ. μουσικής Χρύσανθος ο Προύσης γράφει για το ήθος του Δ' Ήχου:"Τ`ο @ηθος το~υ Τετάρτου {ηχου σώζει χαρακτ~ηρα πανηγυρικ`ον κα`ι χορευτικ`ον` και οταν μ`εν {εχει {ισον τ`ον Δι, σώζει τ`ο [αξιωματικ`ον κα`ι μεγαλοπρεπ`ες οταν δε τον Βου, τ`ο παθητικ`ον κα`ι ]ηδονικ`ον` κα`ι οταν τ`ον Πα, τ`ο ταπειν`ον κα`ι διαπεραστικ`ον τ~ης καρδίας ε[ις παρακίνησιν τ~ων ψυχικ~ων δυνάμεων". Η δε "Οκτώηχος"εκφράζεται σχετικά ως εξής:

"Πανηγυριστ`ης κα`ι χορευτ`ης {ων φέρεις,

Τέταρτον ε@υχος μουσικωτάτ?η κρίσει.

Σ`υ το`υς χορευτ`ας δεξιούμενος πλάττεις. Φων`ας βραβεύεις, κα`ι κροτ~ων [εν κυμβάλοις.

Σύ τον Τέταρτον @ Ηχον ]ως ε[υφωνίας

πλήρη, χορευτ~ων ε[υλογο~υσι τ`α στίφη".  (βλ. Ήχος)