Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

(Σμύρνη 1912 - Αθήνα 1944):από τους κορυφαίους προπολεμικούς ρεμπέτες. Το πραγματικό του επίθετο ήταν Δέλιος. Γιος του Παναγιώτη Δέλιου σαντουρίστα φημισμένου σε όλη τη Μικρά Ασία (με το παρωνύμιο "Μαύρος Γάτος") και ανηψιός του λαϊκού βιολιστή Μιχάλη Δέλιου. `Ηρθε στην Ελλάδα το 1920 κι εγκαταστάθηκε οικογενειακά στη Δραπετσώνα. Εργάστηκε ως τσαγγάρης (βοηθώντας τον πατέρα του). `Ηδη το 1928 έπαιζε κιθάρα, ενώ από το 1930 έπαιζε μπουζούκι. Πήρε μέρος στην πρώτη ρεμπέτικη κομπανία του 1934 (βλ. Βαμβακάρης Μάρκος). Το ψευδώνυμο «Αρτέμης» του τό βγάλανε ο Αμπάτης με τον Βαμβακάρη, γιατί έμοιαζε μ'έναν παλιό μάγκα της Δραπετσώνας, τον Αρτέμη Τον τρίχα.  Το 1938 εξορίστηκε για τα φρονήματά του στη Νιο. Γράφει γι' αυτόν ο Τάσος Σχορέλης:"`Ακακος, μπεσαλής, καλός φίλος και λεβεντόπαιδο, συνδέθηκε με μια πόρνη που τον ώθησε στην πρέζα" (προσθέτουμε ότι το όνομα αυτής της γυναίκας υπάρχει στη σελ. 42 του βιβλίου της Γκαίηλ Χολστ "δρόμος για το ρεμπέτικο"). Δυστυχώς, παρά τις επίμονες προσπάθειες των φίλων του, δεν κατάφερε να απεμπλακεί. `Ετσι, ένα πρωί της Κατοχής τον βρήκαν στο Βαρβάκειο πεθαμένο μέσα σ' ένα καροτσάκι. Στα χέρια κρατούσε το μπουζούκι του που δεν το αποχωριζόταν. Σύμφωνα με τον Γιώργο Λεκάκη ("Η Θεσσαλονίκη στο Ελληνικό τραγούδι", Εκδόσεις "συνέχεια", 1992, σελ. 166) ο Δελιάς υπήρξε ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του ρεμπέτικου τραγουδιού. Τα γνωστότερα τραγούδια του (ορισμένα από τα οποία έμειναν "κλασικά"):"Αθηναίισσα", "`Εκανες τη φιγούρα σου μάγκα στη γειτονιά μου", "Για ένα παλιό σακάκι"(ή "Το σακάκι", που κακώς αποδόθηκε στον Στράτο Παγιουμτζή), "Δεν είδανε τα μάτια μου τέτοια καλή γυναίκα", "Μάγκες πιάστε τα βουνά", "Tο παράπονο του πρεζάκια", "Ο Νίκος (Μάθεσης) ο Τρελλάκιας", "`Οταν μπουκάρω στον τεκέ", "Πάρε ένα γυαλί και κόψε το λαιμό σου", "Η πρέζα"(1934), "Μάγκα μου το μαχαίρι σου"(ή "Φιγουρατζής"ή "Το κουτσαβάκι":1935), "Μέσα στης Πόλης το χαμάμ"(ή "Το χαρέμι στο χαμάμ"), κ.λπ. Αξίζει να μνημονευτεί ότι πολλά τραγούδια του δισκογραφήθηκαν μεταγενέστερα υπό το όνομα άλλων (αναίσχυντων) τραγουδοποιών... Κυκλοφορεί ο δίσκος "Ανέστης Δελιάς"(1988, επανέκδοση 1992).