Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

Με την ονομασία "δημοτικά τραγούδια"εννοούνται τα προϊόντα της ανώνυμης Μούσας που εμπνέει την δημώδη ποίηση κάθε λαού. Τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια ήταν από τη λυκαυγή της πολιτισμένης Ανθρωπότητας ποικίλα και διασώζονται σχετικά δείγματα όλων των Περιόδων της ελληνικής Ιστορίας. Αυτά προέρχονται όχι μόνο από τη σημερινή εθνική Επικράτεια, αλλά και από όλα τα μέρη του ευρύτερου ελληνικού χώρου (την Κάτω Ιταλία, την Καππαδοκία, τον Πόντο, την Kύπρο, κ.ο.κ.). Ιδιαιτέρως σώθηκαν τα τραγούδια αφ' ενός που συγκινούν περισσότερο την Εθνική Ψυχή:"επικά", "ακριτικά", "ιστορικά"και "κλέφτικα"(τραγούδια που αρχίζουν από τον 12ο αι., όταν σημειώνονται οι πρώτες συρράξεις με τον μουσουλμανικό κόσμο) αφ' ετέρου που γίνονται περισσότερο κατανοητά, γιατί είναι γραμμένα σε γλωσσικό ιδίωμα παραπλήσιο προς τό σημερινό (που κατά σύμπτωση ανάγεται κι αυτό στον 12ο αι.). Σε γενικές γραμμές, ως προς τον χαρακτήρα, τα δημοτικά μας τραγούδια είναι "επικά", "λυρικά", "θρησκευτικά", και "σατιρικά"(κωμικά ή άσεμνα). Ως προς το είδος, χαρακτηρίζονται από τις περιστάσεις κατω από τις οποίες τραγουδιούνται (π.χ. κάλαντα, χελιδονίσματα, νανουρίσματα, της περπερούνας, του κλήδονα, της αιώρας, γαμήλια, μoιρολόγια, "άσματα εργατικά", κ.ά.). Ο αριθμός τους είναι τεράστιος. `Ηδη στις αρχές του 20ού αι. ο Ν. Γ. Πολίτης είχε συλλέξει στο λαογραφικό Αρχείο 20.000 τραγούδια(!). Οι πρώτες γενικές Συλλογές υπήρξαν των:Φωριέλ (1824), Πασσώφ (1840), Τομαζέο (1841), Μάρκελλους (1851), Λελέκου (1852), Σπ. Ζαμπέλιου (1852), Λεγκράν (1874), Βάγκνερ (1875). Έκτοτε εκδόθηκε πλήθος τοπικών Συλλογών και χιλιάδες τραγούδια είδαν το φως της δημοσιότητας σε ποικίλα λαογραφικά πονήματα (ή παραμένουν ακόμα ανέκδοτα σε ιδιωτικές Συλλογές και σε μνήμες...). Ως πρωτοπόρος συλλέκτης ελληνικών δημοτικών τραγουδιών πρέπει να θεωρηθεί ο Θ, Μανούσης (που υποκινήθηκε από τη συλλογή των σερβικών δημοτικών τραγουδιών του Β.Κοπιτάρ). Η Συλλογή Μανούση στάλθηκε προς τον Κοραή το 1815 και απετέλεσε τον πυρήνα της έκδοσης του Φωριέλ. `Αλλο αντίγραφο έφτασε μεταφρασμένο στα χέρια του Γκαίτε, που έγραψε στο ημερολόγιό του ότι "τα τραγούδια αυτά είναι κάτι το πολυτιμότατο –από άποψη λυρικής, δραματικής και επικής ποιήσεως–εξ' όλων όσα γνωρίζουμε". Την ευστοχότερη κατάταξη έκανε ο Ν. Γ. Πολίτης, που εξέδωσε το 1914 τις "Εκλογές...". Τί όμως είναι στην πραγματικότητα και τί εκφράζει το δημοτικό τραγούδι;Ασφαλώς ο ανώνυμος δημιουργός του (όντας πιο κοντά στη φύση και το "πρωτογενές"κοινωνικό περιβάλλον) δέχεται αμεσότερες εντυπώσεις που τον αναγκάζουν να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά του ειλικρινά και απέριττα. Εδώ δεν χωρούν "διανοουμενίστικα"τερτίπια (που άλλωστε δεν θα γίνονταν κατανοητά, γιατί το δημοτικό τραγούδι είναι η αρχαιότερη και αδρότερη των ποιήσεων). Αυτή η ποίηση κάποτε ασφαλώς και γέννησε τη Μουσική, μέσα από τις πρωτόγονες ("δίκην"ομιλίας) μα αναπόφευκτες εναλλαγές του τονικού ύψους των φθόγγων της (μακροί-βραχείς, ψηλοί-χαμηλοί, αργοί-γρήγοροι, δυνατοί-σιγανοί, κ.λπ.) και πιθανόν σε συνδυασμό με τη χειρωνακτική εργασία (που με τις στερεότυπα επαναλαμβανόμενες κινήσεις της προμήθευσε το ρυθμό). Ο συνδυασμός λόγου και ρυθμού (με την επίδραση και την πανεποπτεία της θρησκείας) αναπτύχθηκε σε άσμα ("[εν [αρχ~?η" προς επίκληση του θείου, και στη συνέχεια προς απαθανάτιση των μεγάλων γεγονότων του βίου:της γέννησης, του γάμου, του θανάτου, της ταφής). Κοντά σ΄αυτά, εμφανίζονται οι "[εκ τ~ων #ων ο[υκ {ανευ" υπομνήσεις για την ύπαρξη των ηρώων και οι συνακόλουθοι αίνοι προς τα περιβόητα κατορθώματα τους (η ύπαρξη των οποίων δημιουργεί, ας μη γελιόμαστε, την τελικά αιτούμενη "in saecula saeculorum"συναισθηματική ασφάλεια...). Έτσι στην ελληνική αρχαιότητα, τα πρώτα δημοτικά τραγούδια (που ψάλλονταν με συνοδεία φόρμιγγος) αναφέρονταν σε "κλέα [ανδρ~ων" (δηλαδή σε ηρωικά κατορθώματα). Τα έψαλλαν οι προκάτοχοι του Ομήρου ανώνυμοι αοιδοί (οι "βιοπαλαιστές"συνάδελφοι του Δημόδοκου και του Φήμιου). `Αλλοι πάλι ραψωδοί με συνοδεία αυλού έψαλλαν ύμνους και παιάνες σε θεούς και ήρωες, θρήνους-"αίλινους"και ελεγείες σε διάφορα γεγονότα του βίου. Σώζονται αρκετά παρόμοια αποσπάσματα αρχαιότατων δημοτικών τραγουδιών (που θα τα βρει ο αναγνώστης στα επιμέρους λήμματα. Βλ. και "άσματα εργατικά"). Αλλά και μετά την αρχαία Εποχή, το δημοτικό τραγούδι συνεχίζει να υπάρχει αδιαλλείπτως (τόσο κατά τους βυζ. χρόνους όσο και μετά την ?λωση) αντικατοπτρίζοντας πάντοτε την Ιστορία και τους πόθους του Ελληνικού Λαού που το γεννά. Σ' αυτή την τελευταία χιλιετία, μπορεί γενικά να χωριστεί σε 2 κύριους Κύκλους:τον "ακριτικό"(που δημιουργείται περί τον 8ο προς 10ο αι. και εκφράζει τη ζωή και τους αγώνες των "ακριτών", δηλαδή των συνοριακών φρουρών της Βυζ. Αυτοκρατορίας) και τον "κλέφτικο"(που δημιουργείται όταν το Βυζ. Κράτος "πνέει τα λοίσθια"και αναπτύσσεται μέσα στην Τουρκοκρατία, ώς το 1821, εκφράζοντας τη ζωή και τους καημούς του νεότερου Ελληνισμού). Από μουσική-μελωδική άποψη, το ελληνικό δημοτικό τραγούδι είναι μονόφωνο (με εξαίρεση ορισμένα  Ηπειρώτικα, που τραγουδιούνται πολυφωνικά) και χρησιμοποιεί:α) διατονικές κλίμακες χωρίς "προσαγωγέα", β) χρωματικές κλίμακες με ένα ή δύο τριημιτόνια, γ) μικτές κλίμακες (από τις 2 προηγούμενες κατηγορίες), και δ) μείζονες και ελάσσονες κλίμακες της ευρωπ. μουσικής. Από ρυθμική-μετρική άποψη διακλαδίζεται σε 2 μεγάλες κατηγορίες:α) στα άσματα με ελεύθερο ρυθμό, όπως είναι τα "επιτραπέζια"("της τάβλας"), β) στα άσματα με περιοδικό ρυθμό, όπως είναι τα "χορευτικά". Τα μουσικά όργανα που το συνοδεύουν είναι, από μεν τα έγχορδα:λύρα, λαούτο, σαντούρι, ταμπουράς, μπουζούκι, μπαγλαμάς, βιολί, κιθάρα, κ.λπ., από δε τα πνευστά:φλογέρα, άσκαυλος, πίπιζα, ζουρνάς, κλαρίνο, κ.λπ. Επίσης παρίστανται και κρουστά:νταούλι, τουμπελέκι, ντέφι, τρίγωνο, κ.λπ. Το κλαρίνο και το σαντούρι παίζουν συνήθως μαζί και το "ντουέτο"τους (που αποκαλείται "ζυγιά"ή "κομπανία") αντικατέστησε το "κλασικό"σύνολο:"με το νταούλι και με τον ζουρνά...". (Βλ. και τραγούδι δημοτικό:ο συνθέτης του).