Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

?σμα πανάρχαιο, όπως φαίνεται από τη λεκτική ασάφεια του όρου και τη δυσκολία του να ετυμολογηθεί. Η Σούδα γράφει ότι ο Διόνυσος επωνομαζόταν "Διθύραμβος", παράγοντας τη λέξη "παρ`α τ`ο δύω θύρας β~ηναι τ`ην τ~ης μητρ`ος Σεμέλης κα`ι τ`ην το~υ μηρο~υ το~υ Διός". Κατ' άλλους, το επώνυμο "Διθύραμβος"δόθηκε στον Διόνυσο από το σπήλαιο που ανατράφηκε και που ονομαζόταν "Δίθυρον", γιατί είχε 2 θύρες (Απολλώνιος, στο Δ' των "Αργοναυτικών"). `Αλλοι πάλι βρίσκουν ότι η λέξη συγγενεύει προς το "θόρυβος"και το "θρίαμβος"και άλλοι, ότι είναι ξένη λέξη, «μάλλον φρυγική» (Boisacq). Ο καθηγητής Βαγ. Σκουβαράς όμως, πίστευε πως «διθύραμβος» σήμαινε «ίαμβος του Τιτύρου», δηλαδή, «τραγούδι του Σατύρου» (δωρικά). Πράγματι, ο Αιλιανός («Ποικίλη Ιστορία», 3, 40) αναφέρει:«ο]ι συγχορευτα`ι Διονύσου Σάτυροι @ησαν, ]υπ΄ [ενίων Τίτυροι [ονομαζόμενοι». Επίσης, το τραγοτόμαρο που αποτελούσε βασικό στοιχείο της αμφίεσης του αρχαίου δράματος λεγόταν «σισύρα». Έτσι (πάντα κατά Σκουβαρά) ο «διθύραμβος» αρχικά θα ειπώθηκε «τιτύραμβος» και ύστερα, «τιθύραμβος, (με πνευματική ανομοίωση) και τελικά, «διθύραμβος» (παρετυμολογικά από το επίρρημα «δις», στο οποίο θα συνήργησε και ο μύθος για τη γέννηση του Διονύσου). Την ίδια περίπου ετυμολογία διετύπωσε και ο J.B.Hofmann («Etymologisches Woerterbuch des Griechischen», 1950), όμως ο Σκουβαράς προηγήθηκε. Εν πάση περιπτώσει, με όποια ετυμολογία, ο «διθύραμβος» ήταν "παλαιότατον @?ασμα, [εξημμένης κα`ι ταραχώδους [εμπνεύσεως, σφοδρο~υ δ`ε κα`ι [ενθουσιαστικο~υ χαρακτ~ηρος" (Πρόκλος"περί Χρηστομαθείας"). Αρχικά το άσμα αυτό αναφερόταν στις φαιδρές περιπέτειες  του Διονύσου και ψαλλόταν χωρίς όρχηση, αλλά "[εν κώμ?ω" (άτεχνα και χωρίς ακρίβεια από τους "βεβακχευμένους"πανηγυριώτες). Μεταγενέστερα, κατά το τέλος του 7ου π.Χ. αι., ο Αρίων (βλ. λήμμα) πηγαίνοντας στη Κόρινθο, έδωσε έντεχνη μορφή στον διθύραμβο (που από τότε τον ερμήνευαν ψάλλοντας, ενώ οι πανηγυριώτες χόρευαν τώρα με συνοδεία κιθάρας και όχι αυλού –όπως μέχρι στιγμής). Ο Αρίων ήταν ο πρώτος που δασκάλεψε τους 50 χορευτές να κάνουν κύκλο και να τραγουδούν στεφανωμένοι με λουλούδια (Ηρόδοτος). Παραδίδεται επίσης ότι εκείνος εισήγαγε στον χορό και Σάτυρους που έμοιαζαν με τράγους (γι' αυτό και οι παρόμοιοι χοροί ονομάστηκαν "τραγικοί") και πρώτος αυτός εξύμνησε τις (τραγικές) περιπέτειας και τα πάθη του Διονύσου, σε αντίθεση προς τους ώς τότε κωμικούς διθυράμβους (που φυσικά δεν έπαψαν κι αυτοί να ψάλλονται). Ο Κύκλιος χορός του διθυράμβου δεν ήταν στατικός (ως εξαίρεση, ο Τισίας ο Ιμεραίος ονομάστηκε Στησίχορος, γιατί αυτός πρώτος έστησε τον χορό του ασάλευτο κατά το τραγούδισμα των επωδών). Έκτοτε ο διθύραμβος (ακόμα και μετά την ανάπτυξη του δράματος –που αυτός γέννησε) άκμασε κυρίως στην Αθήνα, όπου 2 μέρες προ των δραματικών Αγώνων (αλλά και σε ορισμένες άλλες γιορταστικές Εκδηλώσεις) γίνονταν και διθυραμβικοί Αγώνες (που τους καθιέρωσε το 508 π. Χ. ο Λάσος ο Ερμιονεύς). Παρουσιάζονταν από χορευτές που εκπροσωπούσαν στους Αγώνες καθεμία από τις 10 φυλές (ώς το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου). Στη συνέχεια όμως, λόγω της μετρικής ελευθερίας και της ρυθμικής ποικιλίας, η πολυπρόσωπη ομαδική εκτέλεση των διθυράμβων έγινε δυσκολότερη, με αποτέλεσμα να αναλάβει την ερμηνεία ένας μόνο εξασκημένος αοιδός και σιγά-σιγά το είδος να εκπέσει (ακολουθώντας την τύχη της διθυραμβικής ποίησης). Τότε έρχεται ο Αριστοφάνης και σατιρίζει τους διθυραμβοποιούς ως "κυκλίων χορ~ων [ασματοκάμπτας", οι δε Αθηναίοι  έλεγαν παροιμιακά (για όποιον ήθελαν να χαρακτηρίσουν ως καθυστερημένο) ότι είναι "ηλιθιότερος διθυράμβου"("διθύραμβον νο~υν {εχεις [ελάττονα"). Όμως, στο μεταξύ, η μουσική του διθυράμβου είχε γνωρίσει μεγάλη εξέλιξη και με τα πολλαπλά όργανα που χρησιμοποιούσε, επιχειρούσε απομιμήσεις φυσικών φαινομένων και βουκολικών θορύβων (θρόισμα χειμάρρου, μουρμούρισμα πηγής, αντάριασμα θύελλας, μούγκρισμα ταύρου, βέλασμα προβάτων, κ.λπ.). Ακόμα και τις γοερές κραυγές της  Σεμέλης που κοιλοπονούσε τον Διόνυσο επιχείρησε να μιμηθεί ο Τιμόθεος!...(σε διθύραμβο που επιγραφόταν "Ωδίς Σεμάλης"). Ο Ν. Ι. Λάσκαρης υποστηρίζει ότι αυτό το είδος της μουσικής "καλλιεργηθ`εν κατ`α το`υς νεωτάτους χρόνους, ε@ιναι τ`ο λεγόμενον σήμερον musique descriptive" («περιγραφική μουσική»). Τέλος, οι διασημότεροι διθυραμβοποιοί της αρχαιότητας (εκτός των ήδη αναφερομένων) ήταν οι:Διαγόρας ο Μήλιος, Σιμωνίδης ο Κείος, Πίνδαρος, Πρατίνας ο Φλιάσιος, οι δύο Μελανιππίδες, Φιλόξενος ο Ευλυτίδου (Κυθήριος), Τιμόθεος ο Μιλήσιος (μαθητής του επίσης διθυραμβοποιού Φρύνιδος),Τελέστης ο Σελινούντιος (αντίπαλος του Μελανιππίδη), Κινησίας ο Αθηναίος, Πολύιδος, κ.ά.