Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

Επειδή κατά καιρούς έχει διατυπωθεί από διάφορες πλευρές η άποψη ότι η βυζ. και εν γένει η Ελληνική Εκκλ. Μουσική είναι σε μεγάλο βαθμό επηρεασμένη από την Εβραϊκή (ο Ισιδωρίδης Σκυλίτσης, για παράδειγμα, υπεστήριζε όχι μόνο ότι η βυζαντινή μουσική είναι εβραϊκή, αλλά και ότι στη συνέχεια παραφθάρηκε εντελώς με πρόσμιξη ασιατικών στοιχείων) πρέπει οπωσδήποτε να σημειώσουμε τα ακόλουθα:Το ευγενές και φιλοπρόοδο Εβραϊκό ΄Εθνος (το μόνο Εθνος που μπόρεσε στη διάρκεια του χρόνου να προσεγγίσει τα επιτεύγματα του Ελληνικού Πνεύματος) σχετίζεται με τη μουσική από πολύ παλιά... "Κα`ι {ονομα τ~?ω [αδελφ~?ω α[υτο~υ [ Ιουβάλ , ο#υτος @ην ]ο καταδείξας ψαλτήριον κα`ι κιθάραν" ("Γένεσις", Δ' 21). Μουσικά όργανα αναφέρονται και σε αρκετά άλλα χωρία της Παλαιάς Διαθήκης ("Α[ινε~ιτε τ`ον Κύριον [εν τυμπάν?ω κα`ι χορ?~ω, [εν χορδα~ις κα`ι [οργάνοις"), ενώ γίνεται και μνεία γυναικών μουσικών (που πιθανολογείται ότι δεν συνέψαλλαν με τους άνδρες στον Ναό, αλλά μόνο στις υπαίθριες τελετές). Είναι επίσης γνωστά και τα γραφόμενα από μεταγενέστερους ιστορικούς, όπως λ.χ. ο Ιώσηπος, που ασχολείται και με θέματα οργανολογίας (Αρχ. κεφ. 1, Α.1):"Ε#υρεν ο Μωϋσ~ης κα`ι Βυκάνης τρόπον [εξ [αργυρίου ποιησάμενος {εστι δ`ε τοιαύτη`` μ~ηκος μ`εν πηχυα~ιον, ολίγον λε~ιπον στεν`η δ`ε [εστ`ι σύριγξ, α[υλο~υ βραχ`υ βραχυτέρα, κ.λπ.". Η οργανική μουσική καλλιεργήθηκε έντονα κυρίως επί Δαβίδ (καλλιέργεια που διατηρήθηκε ώς την επί Ρωμαίων ολοκληρωτική διασπορά των Ιουδαίων). Στα "Παραλειπόμενα"διαβάζουμε ότι ο Δαβίδ διαίρεσε 4.000 ψάλτες σε 24 τάξεις και σχημάτισε χορούς για να υμνολογούν τον Κύριο, με χορηγούς τους Ασάφ, Αιμάν και Ιδιθούν (απ' τους οποίους ο πρώτος έπαιζε τη νάβλα ή το ψαλτήριο, ο δεύτερος τα κύμβαλα και ο τρίτος την κινύρα). Οι λευίτες αυτοί φημίζονταν ως άριστοι μουσικοί, ακόμα και μεταξύ των ξένων εθνών (Ψαλμός 136). Ο Σολομών πάλι (κατά τον Ιώσηπο) εγκαινίασε τον Ναό της Ιερουσαλήμ με 200.000 σάλπιγγες και 40.000 άλλα όργανα (!!). Το σχίσμα που δημιουργήθηκε από το θάνατο του Σολομώντα μείωσε (έως εξαφάνισε) τη μεγαλοπρέπεια της Εβραϊκής Μουσικής κι όταν ήρθαν αδυσώπητοι κατακτητές, νά τί συνέβη (όπως διηγούνται οι ίδιοι οι Εβραίοι μέσα από τα υπέροχα άσματά τους):"[ Επ`ι τ`ον ποταμ`ον Βαβυλ~ωνος, [εκε~ι [εκαθήσαμεν κα`ι [εκλαύσαμεν [εν τ~?ω μνησθ~ηναι ]ημ~ας τ~ης Σιών. [ Επ`ι τα~ις [[[ιτέαις [εν μέσ?ω α[υτ~ης   [ε κ ρ ε μ ά σ α μ ε ν   τ `α  {ο ρ γ α ν α   ]]η μ ~~`ω ν ,  οτι [εκε~ι ]επηρώτησαν ]ημ~ας ο]ι α[ιχμαλωτίσαντες ]ημ~ας λόγους [?ωδ~ων,  κα`ι ο]ι [απαγαγόντες ]ημ~ας υμνον. { Aσατε ]ημ~ιν [εκ τ~ων [?ωδ~ων Σιών. Π~ως {?ασωμεν τ`ην [?ωδ`ην Κυρίου [επ`ι γ~ης [αλλοτρίας ;"... Τί μεγάλες αλήθειες και τί έξοχη ποίηση! 'Ομως η Ιστορία δεν υπολογίζει τους ωκεανούς (ή τα τείχη) των δακρύων και κατά το παρελθόν έπαιξε οδυνηρά ασφαλώς παιχνίδια σε βάρος των Εβραίων, όταν οι εκάστοτε κατακτητές της Ιουδαίας θέλησαν (και κάποιοι εν πολλοίς το κατάφεραν) να επιβάλλουν την κουλτούρα τους. Ιδιαίτερα, οι δυναστείες των Πτολεμαίων και των Σελευκιδών αλλοτρίωσαν σε μεγάλο βαθμό τον δημόσιο και τον οικογενειακό βίο του Εβραϊκού Λαού. Από τις εγκυρότερες ιστορικές πηγές μαθαίνουμε ότι υπό την ελληνική επιρροή οι Εβραίοι της Αλεξάνδρειας έχασαν σχεδόν την εθνικότητά τους και κατά το ήμισυ εξελληνίστηκαν· στη δε Παλαιστίνη, διαδόθηκε η τάση (μεταξύ των Ιουδαίων που διεκδικούσαν τον αρχιερατικό βαθμό) να προσαρμοστεί η Ιουδαϊκή Θρησκεία προς την αντίστοιχη ελληνική (Ραζουμόφσκυ)· μ' άλλα λόγια:οτιδήποτε το αμιγώς ιουδαϊκό να υποκύψει στην πολιτική σκοπιμότητα (Σλόσερ). `Αλλωστε και οι ίδιες οι Εβραϊκές Πηγές ("Μακκαβαίων"5) γράφουν τα εξής:"Μετ' ο[υ πολ`υν δ`ε χρόνον [εξαπέστειλεν ]ο βασιλε~υς γέροντα [ Αθηνα~ιον, [αναγκάζων το`υς [ Ιουδαίους μεταβαίνειν [εκ τ~ων πατρ?ώων νόμων, κα`ι το~ις το~υ Θεο~υ νόμοις μ`η πολιτεύεσθαι, μολ~υναι δ`ε κα`ι τ`ον [εν ] Ιεροσολύμοις νε`ων κα`ι προσονομάσαι Δι`ος [ Ολυμπίου, κα`ι τ`ον [εν Γαριζίν, καθ`ως [ετύγχανον ο]ι τ`ον τόπον ο[ικο~υντες, Δι`ος Ξενίου" ("Σε λίγο απέστειλε ο βασιλιάς –Αντίοχος ο Επιφανής–γέροντα Αθηναίο, αναγκάζοντας τους Ιουδαίους να μετακινηθούν από τους πάτριους νόμους και να μην εκδηλώνονται κατά τα θρησκευτικά τους θέσμια` βεβήλωσε δε και τον Ναό των Ιεροσολύμων μετονομάζοντάς τον σε ναό Ολυμπίου Διός, όπως μετονόμασε και το Ναό των Εβραίων του Γαριζίν σε ναό Ξενίου Διός") και συνεχίζει η ίδια πηγή, εκθέτοντας επιγραμματικά την πικρή αλήθεια:"@ Ην δ`ε ο{υτε σαββατίζειν, ο{υτε πατρ?ώας ]εορτ`ας διαφυλάττειν, ο{υτε ]απλ~ως [ Ιουδα~ιον ]ομολογε~ιν ε@ιναι, {ηγοντο δ`ε μετ`α πικρ~ας [ανάγκης ε[ις τ`ην κατ`α μ~ηνα το~υ βασιλέως γενέθλιον ]ημέραν [επί σπλαγχνισμόν. Γενομένης δ`ε Διονυσίων [εορτ~ης, [ηναγκάζοντ+ ο]ι [ Ιουδαίοι κισσούς {εχοντες πομπεύειν τ~?ω Διονύσ?ω" ("Τότε λοιπόν οι Εβραίοι δεν τηρούσαν ούτε την ημέρα του Σαββάτου ούτε τις πατροπαράδοτες γιορτές τους· καλά-καλά ούτε καν ομολογούσαν ότι ήταν Εβραίοι... Η πικρή ανάγκη τους έφερνε μια φορά το μήνα, κατά την ημέρα των γενεθλίων του βασιλιά, να παρακαλούν για έλεος. Στα δε Διονύσια αναγκάζονταν να κρατούν κισσούς και να σχηματίζουν πομπές προς τιμήν του Διονύσου"). Eκτός αυτών, νεότερες μεταπολεμικές έρευνες των μελετητών της Βίβλου Curt H. Ersling και Lucetta Moury (δημοσιευμένες μάλιστα στην "The New Oxford History of Music, 1", 1960, κεφάλαιο "Music in the Bible", σελ. 296 και 300-301) υποστηρίζουν ότι ολόκληρη η ονοματολογία των εβραϊκών μουσικών οργάνων στους μετά την Αιχμαλωσία χρόνους προέρχεται από τα ελληνικά και βέβαια η kitharos είναι η κιθάρα (κίθαρις), το pesenterim είναι το ψαλτήριον, η symponyah είναι η συμφωνία (τσαμπούνα), κ.λπ. `Ετσι είχαν στην πραγματικότητα τα πράγματα και είναι φυσικό να έχουν έτσι, γιατί ολόκληρη η Ανατολή "]εκούσα-{ακουσα" ήταν εξελληνισμένη... Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις η "ελληνικότητά"της έφτασε να ξεπερνάει εκείνη των παραδοσιακών μητροπόλεων του Ελληνισμού! Για παράδειγμα, στην Ταρσό της Κιλικίας, κατά τον Στράβωνα (14, 673-4), συνέβαιναν τα εξής:"τοσαύτη δ`ε το~ις [ενθάδε [ανθρώποις σπουδή πρ`ος τε φιλοσοφίαν κα`ι τ`ην {αλλην παιδείαν [εγκύκλιον απασαν γέγονεν, ωσθ΄ ]υπερβέβληνται κα`ι [ Αθήνας κα`ι [ Αλεξάνδρειαν κα`ι ε{ι τινα {αλλον τόπον δυνατ`ον ε[ιπε~ιν, [εν @?ω σχολα`ι κα`ι διατριβα`ι φιλοσόφων γεγόνασι. Διαφέρει δ`ε τοσο~υτον οτι [εντα~υθα μ`εν ο]ι φιλομαθο~υντες [ε π ι χ ώ ρ ι -ο ι   π ά ν τ ε ς   ε[ι σ `ι,  ξένοι δ' ο[υκ [επιδημο~υσι [ραδίως" ("τόση λοιπόν μελέτη της φιλοσοφίας και της υπόλοιπης εγκύκλιας παιδείας γινόταν από τους εδώ κατοίκους, ώστε να ξεπερνιέται σε αυτό τον τομέα και η Αθήνα και η Αλεξάνδρεια και όποιος άλλος τόπος θα μπορούσαμε να πούμε ότι καλλιεργεί φιλοσοφία και επιστήμη` τούτο δε μεγιστοποιείται από το ότι οι εδώ φιλομαθείς  ε ί ν α ι  ό λ ο ι  ν τ ό π ι ο ι,  μια που ξένοι δεν εγκαθίστανται εύκολα"...). `Αλλωστε η κατάρτιση και τα πεπραγμένα του Απόστολου Παύλου βεβαιώνουν απόλυτα του λόγου το αληθές...  "Τοσο~υτο δ`ε κοιν`η @ην ]η ]ελληνική γλ~ωσσα κα`ι παιδεία"  γράφει ο Π. Κουπιτώρης (1876) "ωστε κα`ι α[υτο`ι ο]ι [εξ              ] Εβραίων μαθητα`ι το~υ Ναζωραίου {εγραψαν τ`ο Ε[υαγγέλιον τ~ης Καιν~ης Διαθήκης ε[ις τ`ην ]ελληνικήν γλ~ωσσαν"(!!). Φυσικά, ποτέ οι Εβραίοι δεν απεκόπησαν ολοκληρωτικά από τις πνευματικές ρίζες τους και όταν η ανεξίθρησκη πολιτική κάποιων Ρωμαίων αυτοκρατόρων το επέτρεψε, ανέκτησαν σε μεγάλο βαθμό το δικαίωμα θεραπείας της προγονικής πνευματικής τους κληρονομιάς` μέρος της οποίας ήταν και η μελοποιΐα (που ας σημειωθεί ότι στερούμενη θεωρίας, μεταδίδονταν πρακτικά:"με το αυτί"ώς τον 18ο μ.Χ. αι. κάτω από πολυάριθμες αλλοιώσεις ή παραλλαγές:askenazie, ye'me'nite, comptadine, κ.λπ. και, σύμφωνα με την αξιόπιστη γνώμη του Κλήμη του Αλεξανδρέα, στην εποχή του μπορούσε να παρομοιαστεί ολόκληρη μόνο με τον δώριο τρόπο της ελληνικής μουσικής). Ο δε Κ. Κοντογόνης γράφει σχετικά τα εξής (1857):"{ Αν ]η ] ΕβραΪκ`η μουσικ`η ε@ιχεν [ιδιαίτερά  τινα  σημε~ια, κα`ι πόσα @ησαν τα~υτα, δ`εν ε~ιναι γνωστόν, διότι τ`ην σήμερον σώζεται μ`εν εν μόνον, τ`ο "σελ`α"]εβραϊστ`ι καλούμενον, "διάψαλμα"δ`ε ]υπ`ο τ~ων Ο' ]ερμηνευόμενον (βλ. λήμμα), [αλλ`α δ`εν συμφωνο~υσι κα`ι πάντες οτι [εχρησίμευεν ]ως σημε~ιον μουσικ~ης. Τ`α δ`ε σημε~ια τ~ων τόνων, τ`α ε]υρισκόμενα [εν τ~?ω ]εβραϊκ~?ω τ~ης Π.Δ. κειμέν?ω, κα`ι ]υπ`ο τινων ]ως μουσικ`α σημε~ια νομιζόμενα, ε[ισήχθησαν πολ`υ μετ`α τα~υτα υστερον ]υπ`ο τ~ων μεταγενεστέρων [ Ιουδαίων". Το συμπέρασμα είναι ότι αυτή η υπό πίεση και μη επιστημονική ανάπτυξη της Εβραϊκής Μουσικής που περιγράψαμε δεν ήταν ασφαλώς ικανή να καθυποτάξει τον κορμό της αναπτυσσόμενης χριστιανικής εκκλ. υμνογραφίας και να εκθρονίσει την πανταχού παρούσα Ελλ. Μουσική από τη θεωρητική και πρακτική δεσποτεία της. `Ετσι, η μοίρα της Εβραϊκής Μουσικής ήταν να ακολουθήσει πορεία συνοδευτική (κυρίως της ιουδαϊκής θρησκείας), να επενδύσει πιθανόν μερικούς χριστιανικούς ύμνους στην Παλαιστίνη και σε ορισμένους τόπους της Διασποράς, αλλά ποτέ να μη μπορέσει να παίξει σοβαρό ρόλο στην (εντός των κόλπων της) αναπτυσσόμενη υμνογραφία της νεογέννητης Εκκλησίας του Χριστού, που ξαπλώθηκε σε όλο τον τότε πολιτισμένο Κόσμο υιοθετώντας πλήρως  ε λ λ η ν ι κ ο ύ ς   μ ο υ σ ι κ ο ύ ς   τ ρ ό π ο υ ς    κ α ι   ρ υ θ μ ο ύ ς. Νά πώς περιγράφει το θέμα ο λόγιος ιερωμένος Κων/νος Βαλιάδης, το 1870:"] Η [εν ] Ιερουσαλήμ συστ~ασα πρώτη [ Εκκλησία, ]η [απαρτιζομένη [εξ [ Ιουδαίων μόνον, [ετήρησεν ]ομολογουμένως τ`ην [ Ιουδαϊκ`ην μουσικ`ην, ο[υδ`ε @ητο δυνατ`ον γενέσθαι {αλλως` α]ι δ`ε λοιπα`ι [εκκλησίαι κα`ι [ιδίως α]ι [αν`α τ`ην ] Ελλάδα συνιστάμεναι, ε{ιτε [εξ] Ελλήνων μόνον συνέκειντο, ε{ιτε [εξ]] Ελλήνων κα`ι [ Ιουδαίων τ~ων λεγομένων τ~ης διασπορ~ας, δύναταί τις μετ`α πάσης βεβαιότητος ν`α ]υποστηρίξ?η οτι καθιέρωσαν δι`α τ`ην δημόσιον λατρείαν μέλη τ~ης [[εθνικ~ης τ~ων ] Ελλήνων μουσικ~ης, ο]ιαδήποτε κα`ι {αν @ητο αυτη τότε` διότι [αφ' ]εν`ος μ`εν ο`ι [εν τ~?η διασπορ~?α [ Ιουδαίοι γινώσκομεν καλ~ως οτι ε@ιχον {ηδη πολ`υ πρότερον [εξελληνισθ~η, [αφο~υ κα`ι τ`ην ] Αγίαν Γραφ`ην [ανεγίνωσκον [εν τ~?η ] Ελληνικ~?η γλώσσ?η - ]η πε~ιρα δ`ε κα`ι α[υτ`α τ`α ν~υν παρ' ]ημ~ιν συμβαίνοντα μαρτυρο~υσι τραν~ως οτι τ`ο πρωτίστην [εξασκο~υν [επ`ι τ`ον {ανθρωπον [επιρροήν [εκ μέρους το~υ ]υπερισχύοντος στοιχείου [εστ`ιν α[υτ`η ]η Μουσική, κα`ι οτι ]επομένως ο]ι [εν τ~?η διασπορ~?α [ Ιουδαίοι ε@ιχον {ηδη παραδεχθ~?η κα`ι τ`ην ]ελληνικ`ην μουσικήν, καθ' οσον αυτη κα`ι μόνη @ητο ]η καθ' ]ημέραν [ηχο~υσα ε[ις τ`α @ωτα α[υτ~ων - [αφ' ]ετέρου δ`ε πάλιν ο]ι Ελληνες ο[υδόλως δύναταί τις ν`α ]υποθέσ?η οτι ε[ισ~?ηλθον ε[ις τ`ην [ Εκκλησίαν το~υ Χριστο~υ χωρ`ις ν`α συνεισαγάγωσι κα`ι τ`ην [εθνικ`ην α[υτ~ων μουσικ`ην, [αφο~υ μουσικ`η τις [απ?ητε~ιτο [εν τα~ις δημοσίαις συνάξεσι δι`α το`υς ψαλμο`υς το`υς υμνους κα`ι τ`ας [?ωδάς".  Αλλά και διάσημοι ξένοι σοφοί του 19ου αι. είχαν την ίδια περίπου γνώμη, όπως λόγου χάριν ο Ραζουμόφσκυ που γράφει τα εξής (Γ. Ι. Παπαδόπουλος):"Καθ' ον χρόνον [επ`ι τ~ης γ~ης [ετίθετο ]η [αρχ`η τ~ης το~υ Χριστο~υ [ Εκκλησίας κα`ι ]αρμονικ~ως [ανεπτύσσετο ]ο [εσωτερικ`ος διοργανισμ`ος πάντων τ~ων μερ~ων α[υτ~ης, ]η [ Εκκλησιαστικ`η  Μουσικ`η [εστηρίζετο [επ`ι τ~ων θεωρητικ~ων μουσικ~ων [αρχ~ων τ~ων [αρχαίων ] Ελλήνων. ] Η τ~ης Μουσικ~ης ]ιστορία προβάλλει ο[υκ [ολίγας κα`ι λίαν [αξιοπίστους μαρτυρίας περ`ι τούτου. [ Εν τ~?η [αρχ~?η τ~ης Χριστιανικ~ης [ Εκκλησίας, ]η ] Ελλ`ας καίπερ στερηθε~ισα τ~ης πολιτικ~ης α]υτ~ης [ανεξαρτησίας, [εν τούτοις διετέλει ]ο μόνος παιδαγωγ`ος [εν τ~?η σφαίρ?α τ~ων τεχν~ων. Ο]ι Ρωμα~ιοι κα`ι ] Εβρα~ιοι [εν τ~?η μουσικ~?η τέχν?η ]υπετάσσοντο ]ολοσχερ~ως ε[ις τ`ην καλαισθησίαν  τ~ων ] Ελλήνων". Όσο για τον ?ρνολντ, προχωρεί ακόμα περισσότερο υπερθεματίζοντας πως είναι εσφαλμένη η άποψη ότι η βυζαντινή εκκλ. μουσική είναι παραφθαρμένη αρχαία ελληνική μουσική, γιατί (όπως γράφει) πρόκειται γι' "α υ τ ή –κ α θ α υ τ ή"την αρχαία ελληνική μουσική (!). Τέλος, ο ίδιος ο Απόστολος Παύλος γράφει στην "Α' προς Κορινθίους Επιστολή"του:"οταν συνέρχησθε, εκαστος ]υμ~ων ψαλμ`ον {εχει, διδαχ`ην {εχει.... πάντα πρ`ος ο[ικοδομ`ην γενέσθω". Κάτω από τις προαναφερμένες ιστορικές, μορφωτικές και πολιτισμικές συνθήκες, ποιος αλήθεια θα κατάφερνε να φανταστεί (έστω και ως φιλολογική πιθανότητα) ότι ο ψαλμός που κάθε Κορίνθιος ήδη "ε@ιχε" (όσοι Εβραίοι κι αν παρεπιδημούσαν τότε στην Κόρινθο) μπορούσε να ήταν εβραϊκός;...