Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

Θεατρικό είδος σχηματιζόμενο από "νούμερα"(συνήθως ανεξάρτητα μεταξύ τους) με κοινωνικούς και πολιτικούς στόχους (κριτική θεσμών και ιδίως προσώπων). Περιλαμβάνει εμβόλιμα μουσικοχορευτικά μέρη  και στηρίζεται κυρίως στις αυτοσχεδιαστικές ικανότητες και το "μπρίο"των συμμετεχόντων ηθοποιών (που πρέπει να είναι πραγματικά πολυτάλαντοι). Εμφανίστηκε στην Αθήνα του τέλος του 19ου αι., σε απομίμηση της παριζιάνικης revue (σατιρικής επισκόπησης-"επιθεώρησης"των γεγονότων της χρονιάς). Πρώτη εμφάνιση του είδους ήταν το "Λίγο απ' όλα"(κείμενο Μίκιου Λάμπρου, μουσική Ι. Καίσαρη) που παίχτηκε απ' το θίασο Κοτοπούλη (η πρεμιέρα, στις 30.8.1894, ταυτίζεται με το θεατρικό ντεμπούτο της μικρής Μαρίκας Κοτοπούλη) και δεν έπαψε να ξαναπαίζεται από άλλους θιάσους (ώς το 1910). Πολλές κωμωδίες και κωμειδύλλια –γράφει ο Σιδέρης–είχανε παρουσιάσει και πρωτύτερα επιθεωρησιακά στοιχεία και κάμποσοι απ' τους άριστους ευθυμογράφους της εποχής (`Αννινος, Καπετανάκης, Λάσκαρης, Σουρής, κ.ά.) είχανε φιλοδοξήσει μια ολοκληρωμένη παράσταση παρόμοιου είδους θεάτρου, χωρίς όμως αποτέλεσμα. `Αλλωστε, ούτε μετά το θρίαμβο του "Λίγο απ' όλα", ευδοκίμησαν οι απομιμήσεις του (λ.χ. "Υπαίθριοι Αθήναι", "Πρώτον πυρ", "`Aνω κάτω":όλα με τον Παντόπουλο, "`Επεσε", με τον Δ. Κοτοπούλη, κ.λπ.) ούτε ο όρος "επιθεώρηση"έγινε ευμενώς δεκτός. Χρειάστηκαν 12 ολόκληρα χρόνια, για να γνωρίσει το είδος τη "χρυσή εποχή"του με τα "Παναθήναια"του 1907 (των Μπ. `Αννινου-Γ. Τσοκόπουλου:βλ και για τους 2 στο λήμμα Τσοκόπουλος Γ.) και τον "Κινηματογράφο"(του Πολ. Δημητρακόπουλου). Οι 3 αυτοί ταλαντούχοι "επιθεωρησιογράφοι"καθιέρωσαν από τότε τα ετήσια καλοκαιρινά Παναθήναια» με συμμετοχή των δημοφιλέστερων ηθοποιών- και της "τραγωδού"Μαρίκας (που θριάμβευσε με το σατιρικό τραγούδι "Είμαι η νέα γυναίκα"). Πάνδημο πατριωτικό ενθουσιασμό προκάλεσαν τα "Πολεμικά Παναθήναια"του 1913, τότε που  ο ελληνικός στρατός απελευθέρωνε τη Βόρειο Ελλάδα κι η αποθέωση του ηρωικού τσολιά ("Εγώ είμαι 'γώ, ευζωνάκι γοργό") δεν έπαψε από τότε να τραγουδιέται (ώς και τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940). Παράλληλα με τα «Παναθήναια», ο Τίμος Μωραϊτίνης είχε λανσάρει το δικό του "Πανόραμα"(1908-1921). `Aλλοι επιθεωρησιακοί σταθμοί της "χρυσής"περιόδου ήταν ο "Παπαγάλος"του Βώττη, η "Μπομπονιέρα"του Δραγάτση, το "Ξιφίρ Φαλέρ"(των Λάσκαρη, Πωπ και Μ. Λιδωρίκη), η "Μπερλίνα" (των Μωραϊτίνη, Βώττη, Γιαννουκάκη), κ.λπ. Στα 1934 ο Φώτος Πολίτης εκθειάζοντας το "Τζιτζίκι"του Μωραϊτίνη, έγραψε:"Σαν απλή μίμηση ήρθε εδώ η επιθεώρηση απ' τη Δύση. Τράβηξε κουτσά στραβά το δρόμο της, έπεσε, ξανασηκώθηκε, φούντωσε για λίγο καιρό, κι έπειτα κατρακύλησε στα ρουτίνα και στη χυδαιότητα". Πρόκειται για ένα συνοπτικό διάγραμμα της πορείας της, στις 4 δεκαετίες που είχανε προηγηθεί, και μια αυστηρή κριτική για τις λεκτικές και οπτικές προστυχιές που είχαν εισχωρήσει:"Αφού το έξυπνο αστείο δεν γαργαλά το κοινό, το γαργάλισμα επιχειρήται με άλλον τρόπο"("Πρωία", 10/3/34). "Στα τελευταία προπολεμικά χρόνια, ωστόσο", γράφει ο Αλέξης Σολομός (στον οποίο οφείλονται ορισμένα στοιχεία του παρόντος λήμματος) "σημειώθηκε μια καινούργια ακμή του επιθεωρησιακού είδους, ακόμα κι όταν λείπανε τα "έξυπνα"κείμενα, χάρη στους εξαιρετικούς θεατρίνους που καθιέρωσαν κωμικούς τύπους και που είχαν την έμφυτη ικανότητα του αυτοσχεδιασμού. Διαθέτοντας μια αλάθευτη εποπτεία της επίκαιρης πραγματικότητας, δεν έπαψαν ποτέ να αυτοδημιουργούνε γελοιογραφικά τη γύρω τους ανθρωπότητα. Ανάμεσα στους δημοφιλέστερους ήταν ο "μεθυσμένος"Μακρής, ο "Μενιδιάτης"Αυλωνίτης, ο "ζιζάνιος"Μαυρέας, ο "μπούφος"Κοκκίνης, ο Φιλιππίδης, ο Ιατρίδης, ο Σταυρίδης, ο Στολίγκας, η Μαρίκα Μαντινειού, η Σωτηρία Ιατρίδη, η Μαρίκα Νέζερ, τα "Καλουτάκια"και άλλοι αντάξιοι απόγονοι των σκαπανέων Παντόπουλου, Γονίδη, Σαγιώρ, Μαρίκας Κοτοπούλη, Σαπφώς Αλκαίου, Ροζαλίας Νίκα- για να περιοριστούμε σ' αυτά τα ονόματα". Ως προς την «επιθεωρησιακή» μουσική, που πολλές φορές επισκιάζει το κείμενο και αναδεικνύεται σε θεμελιώδη παράγοντα θεατρικής επιτυχίας (τόσο θεμελιώδη, που εξαναγκάσε το 1908  έναν αγανακτισμένο διανοούμενο να γράψει:«Ο εξευτελισμός του θεάτρου είναι πλήρης. Μεσουρανεί το τραγούδι. `Εως πότε;») στη «χρυσή εποχή» της ελλ. επιθεώρησης (1907-1921) αντέγραψε τυφλά ή μιμήθηκε δουλικά τις παρισινές, τις βιεννέζικες και τις ναπολιτάνικες μελωδίες του τότε «συρμού». Οσάκις ορισμένοι συνθέτες (όπως ο Κόκκινος ή ο Αττίκ) επιχείρησαν να εφοδιάσουν το είδος με δική τους «πρωτογενή» μουσική (που κι αυτή ασφαλώς έφερε έντονη την ξενική επιρροή) συνάντησαν την πλήρη αδιαφορία του κοινού, που ήθελε να ακούει γνωστά και οικεία «σουξέ». Μάταια διαμαρτυρόταν το 1911 ο Μ. Καλομοίρης:«Α]ι διάφοροι [επιθεωρήσεις μ`ε τ`ην συρραφ`ην τ~ων ξένων τραγουδι~ων κα`ι καντσονεττ~ων κα`ι τ`ο τρύγισμα τ~ων [οπερεττ~ων, διαφθείρουν τ`ο [εθνικ`ον μουσικ`ον α{ισθημα το~υ λαο~υ μας κα`ι καταλήγομεν }ωστε ε[ις }ολας τ`ας [ Αθήνας ν`α [ακούωμεν δεκαπέντε «Ε[υθύμους χήρας», «Δολλαριούχους» κα`ι μ`η «Πριγκήπισσας» κα`ι μόλις μετ`α βίας κάπου-κάπου κα`ι }ενα δημοτικ`ο τραγούδι». Εξετάζοντας τώρα τους συνθέτες που επιμελήθηκαν τη μουσική των πρώτων επιθεωρήσεων, παρατηρούμε πως ήταν οι ίδιοι που προηγουμένως είχαν επενδύσει με τραγούδια και τα κωμειδύλλια (ο Λ. Σπινέλλης, ο Α. Ζάιλερ, ο Ι. Καίσαρης, κ.ά.). `Ομως αναμφιβόλως ως «μέγας μαιτρ» του είδους (ώς το 1913, που εγκατέλειψε τα «Παναθήναια» προς χάριν της οπερέτας) αναδείχτηκε ο Θ. Σακελλαρίδης. Κοντά σ'αυτόν «έδρασαν» και οι:Στ. Βαλτετσιώτης, Σπ. Καίσαρης, Βασ. Λαλαούνης, Τιμ. Ξανθόπουλος, Καρ. Μαστρακίνη, Αιμ. Δραγάτσης, Ι. Κοφίνο, Α. Βώττης, Λόλα Βώττη, Ζάχος Θάνος, Ι. Οικονομάκος, Αγ. Μαρτίνο, Σπ. Λεπενιώτης, Ερ. Πόγγης, Αλ. Κυπαρίσσης, Γρ. Κωνσταντινίδης, Ξεν. Αστεριάδης, Α. Βουτσινάς, Θεώνη Φαρέα, κ.ά., όπως επίσης και οι «μείζονες» και «ελάσσονες» κειμενογράφοι, που φρόντιζαν να εφοδιάσουν τα «έργα» τους με όποια (δείνα ή τάδε) ξένη μουσική έτυχε να «πάρει το αυτί τους»... (Για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη συνιστάται το εξαίρετο τρίτομο έργο των Θόδωρου Χατζηπανταζή και Λίλας Μαράκα «Η Αθηναϊκή Επιθεώρηση», στις Εκδόσεις «Ερμής», το οποίο, εκτός πολλών άλλων, περιλαμβάνει και πλήρη κατάλογο παραστάσεων των αθηναϊκών επιθεωρήσεων της περιόδου 1894-1924).