Θησαυρός Ελληνικής Μουσικής

(496-406 π.Χ.)· ο Σοφοκλής σπούδασε μουσική και όρχηση κοντά στον επιφανή Αθηναίο μουσικό $Λάμπρο*Λάμπρος|· Αθήν. (A', 20F, 37): "ορχηστικήν δεδιδαγμένος και μουσικήν έτι παις ών παρά Λάμπρω" (από παιδί ακόμα διδάχτηκε όρχηση και μουσική κοντά στον Λάμπρο). Αυτό αμφισβητείται από μερικούς μελετητές (Weil και Reinach, Plut. De la mus. 129, σημ. 317). Είναι πάντως γνωστό από αρχαίες πηγές ότι ήταν εξαίρετος τραγουδιστής και χορευτής και επιδέξιος κιθαριστής· συνήθιζε να τραγουδά και να συνοδεύεται ο ίδιος με την $κιθάρα*. Στα 480 π.Χ., όταν ήταν μόλις 16 χρόνων, είχε επιλεγεί, για την ομορφιά και την εξαιρετική επίδοσή του στη μουσική, για να ηγηθεί της χορικής πομπής, κατά τους εορτασμούς της νίκης στη Σαλαμίνα. Κατά τη $Σούδα*, ο Σοφοκλής έγραψε 123 δράματα, από τα οποία 18 ήταν σατυρικά, και στεφανώθηκε νικητής 24 φορές σε δραματικούς αγώνες, κερδίζοντας πρώτα και δεύτερα βραβεία, ποτέ τρίτο. Ο Σοφοκλής οδήγησε τη δραματική τέχνη σε τελειότητα με την υπέρτατη τεχνική του στην οργανική σύνθεση του δράματος και την απαράμιλλη δεξιοτεχνία του στο χειρισμό των δραματικών καταστάσεων και συγκρούσεων, με το χαρακτηρισμό των προσώπων, με την ομορφιά και τη δύναμη του τραγικού ύφους και με το αλάνθαστο αίσθημα και την κυριαρχία του στη φόρμα. Θα μπορούσε αληθινά να λεχθεί πως το έργο του αντιπροσωπεύει την κλασική περίοδο της αρχαίας τραγωδίας. Από τα δράματά του διασώθηκαν πλήρη επτά: Αίας, Τραχίνιαι, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Οιδίπους Τύραννος, Φιλοκτήτης και Οιδίπους επί Κολωνώ· επίσης, ένα ουσιαστικό τμήμα (417 στίχοι) από το σατυρικό του δράμα Ιχνευταί και αποσπάσματα από αρκετά άλλα έργα του. Από τη μουσική του τίποτε δυστυχώς δεν έχει διασωθεί. Αρχαίες όμως πηγές αναφέρουν πως εγκωμιαζόταν θερμά για τη γλυκύτητα και τη χάρη των μελών του και τη λυρική ομορφιά και τελειότητα της σύνθεσης των χορικών του. Ο $Αριστοφάνης* είναι ιδιαίτερα εγκωμιαστικός για τον Σοφοκλή, ενώ προς τον Ευριπίδη δείχνει μια συνεχή σκωπτική διάθεση· στους ακόλουθους στίχους του επαινεί θερμά τη γλυκύτητα του Σοφοκλή: "ο δ' αύ Σοφοκλέους του μέλιτι κεχρι[σ]μένου ώσπερ καδίσκου περιέλειχε το στόμα." (Συνήθιζε να αλείφει τα χείλη [το στόμα] του Σοφοκλή χρίζοντάς τα με γλυκύτητα σαν λαγήνι, με μέλι.) (πρβ. Kock CAF, αρ. 581), κατά τη μετάφραση του J. D. Denniston. Ο Δίων Χρυσόστομος, μνημονεύοντας αυτούς τους στίχους, παρατηρεί ότι τα σοφόκλεια μέλη είχαν θαυμαστή γλυκύτητα και μεγαλοπρέπεια ("ηδονήν δε θαυμαστήν και μεγαλοπρέπειαν"). Η $Σούδα* επίσης αναφέρει ότι ο Σοφοκλής ονομαζόταν μέλισσα για τη γλυκύτητα ("Μέλιττα δια το γλυκύ"). Στον Σοφοκλή απέδιδαν την εισαγωγή της φρυγικής μελοποιίας και του $διθυραμβικού*διθύραμβος| $τρόπου*τρόπος| [ύφους] στην τραγωδία. Ο Σοφοκλής συνέθεσε επίσης $ελεγεία*, έναν $παιάνα*παιάν| στον Ασκληπιό και, σύμφωνα με μια παράδοση, μια $ωδή* προς τιμήν του φίλου του Ηρόδοτου του ιστορικού. Πρβ. Bergk Anth. Lyr. 125, τρία ελεγειακά αποσπάσματα και δυόμισι στίχους ενός παιάνα. Επίσης, Nauck TG F 131-360 και Ο. Schroeder, Sophocles, Cantica, 2η εκδ. 1923. Πιο ειδικές πληροφορίες για τη ρυθμοποιία και τη μουσική του Σοφοκλή, μπορούν να βρεθούν στα ακόλουθα έργα: J. Η. Heinrich Schmidt, Die antike Kompositionslehre, Λιψία 1869, ιδιαίτερα σσ. I-CLXXXIII. F. A. Gevaert, Hist. et theorie de la musique de l'antiquite, Γάνδη 1881, II, 531-538. Evanghelos Moutsopoulos, "Sophocle et la philosophie de la musique", Annales de la Faculte des Lettres et Sciences Humaines d'Aix, XXXIII (1960), 107-138.