GREEK MUSIC THESAURUS

το μονωδικό, βαρύ, μακρόσυρτο παθητικό άσμα που τραγουδιέται κατά τον "ανατολίτικο"τρόπο, έχοντας ασφαλώς τις ρίζες του στη βυζ. μουσική (οι "βαρείς" ήχοι της οποίας παρουσιάζουν αρκετές παθητικές και σχοινοτενείς συνθέσεις που το θυμίζουν). Σχετικά, η Μέλπω Μερλιέ (στο βιβλίο της "Η μουσική λαογραφία στην Ελλάδα", 1935) αναφέρει ότι κάποιος πρόσφυγας από τα Βουρλά, πριν τραγουδήσει έναν αμανέ, άρχισε να ψάλλει μιά βυζ. δοξολογία λέγοντας πως μόνο έτσι μπορούσε να βρεθεί στο αρμόζον κλίμα (!!...). Ο αμανές εμφανίστηκε επί Τουρκοκρατίας (άγνωστο πότε) και ονομάστηκε έτσι από το συχνά επαναλαμβανόμενο επιφώνημα "αμάν, αμάν"("έλεος") και από τη λέξη "μανές", που τουρκικά σημαίνει "λιανοτράγουδο"(δίστιχο ή τετράστιχο). Σύμφωνα με την εξαιρετικά εμπεριστατωμένη μελέτη του Γ. Κ. Φαιδρού (Σμύρνη 1881. Έχει επανεκδοθεί από τις Εκδόσεις "Κουλτούρα") ο αμανές προέρχεται από τον αρχαίο ελληνικό μανέρω. ?λλωστε, σε επίρρωση της ελλ. καταγωγής του αμανέ, έρχεται και ο σχετικός νόμος του Κεμάλ Ατατούρκ που το 1937 απαγόρευσε στην Τουρκία τον αμανέ «ως ξενόφερτον» και ως «κατάλοιπον της Γκιαουροκρατίας στη Μικρά Ασία» (!!..δες άρθρο του Π. Κουνάδη στο «Δίφωνο» αρ. 9, σ. 58), κάτι που ανάγκασε τον έγκριτο σχολιογράφο Π. Παλαιολόγο να θεωρήσει (δυστυχώς ειρωνικά) τον αμανέ ως «τον τελευταίο ανταλλάξιμο της Μικρασιατικής Καταστροφής» (!). Μαζί με το "αμάν", μερικές φορές τον αμανέ διανθίζουν και άλλα παρόμοια επιφωνήματα:τα "μεντέτ"και "γιαρέι"(των οποίων η σημασία δεν έχει ώς σήμερα εξηγηθεί). Από μουσική άποψη, οι αμανέδες έχουν δική τους τεχνική, που σε όλα τα "ρεγκίστρα"σύρει υπερβολικά (σε διάρκεια, ένταση και ποικιλία) τους ήχους λέξεων κι έτσι δημιουργείται απροσμέτρητη "ανατολίτικη"αισθηματικότητα. Για να εκφέρει  ο εκτελεστής ένα και μόνο δίστιχο, μπορεί να παρατείνει το άσμά του ακόμα και επί 5 ολόκληρα λεπτά!... Οι λέξεις (αφού με παρατεταμένες κλιμακώσεις και ποικίλες εκφωνήσεις χωρίζονται στους φθόγγους και τις συλλαβες τους) στη συνέχεια επαναλαμβάνονται. Καί μόνο όταν γίνει μια τέτοια επανάληψη ολόκληρου του στίχου με τη συνοδεία και άλλων τραγουδιστών, γίνεται πλήρως αντιληπτό το νόημά του. Η μελωδία του αμανέ διαιρείται συνήθως σε 3 φάσεις ελεύθερου ρυθμού. Η α' στηρίζεται στον 1ο στίχο, η β' στην επανάληψη του 2ου ημιστίχου και η γ' στον 2ο στίχο. Όταν ο αμανές εκτελείται με ενόργανη συνοδεία (συνήθως από ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα όργανα:βιολί, κλαρίνο, ούτι, σαντούρι, κανόνι) εμφανίζονται:ενόργανη εισαγωγή, ένα 1ο επεισόδιο (στο τέλος της πρώτης φράσης), ένα 2ο επεισόδιο (στο τέλος της δεύτερης φράσης) και επίλογος. Το μελωδικό υλικό προέρχεται από τους "δρόμους"ή "ήχους"(μακάμια) της αραβοπερσοτουρκικής μουσικής. Στο τέλος όλος ο χορός των συμποσιαστών τραγουδούσε το "τσάκισμα", που περιείχε σύντομη και χαρακτηριστική "επωδό",  πολύ μελωδική και με θέση ερμηνευτικού σχολίου "προς επίρρωσιν της εννοίας του διστίχου"...Περίφημοι μεταξύ των πολλών αμανέδων θεωρήθηκαν (για λυρική γλυκύτητα και παθητικό  βάθος οι:"Ταμπαχανιώτικος", "Σμυρνιώτικος», «Γαλατά μανές», «Σμυρνιώτικος μινόρε» (ή «Μινόρε της αυγής») και «Μπουρνοβαλιός». Μερικοί κάνουν το λάθος να θεωρούν συλλήβδην ως αμανέδες κάθε τύπο τραγουδιού με "ανατολίτικο"ύφος. Όμως ο αμανές καθορίζεται μόνο από τον ειδικό τρόπο εκφώνησης του κειμένου του. Έτσι, με την οποιαδήποτε μεταβολή αυτού του συγκεκριμένου τρόπου, παύει να υφίσταται αμανές. Όπως αναφέρει ο Μ. Φ. Δραγούμης (στον οποίο οφείλουμε μερικά από τα προηγούμενα στοιχεία) ο αμανές τραγουδήθηκε σωστά μόνο από καλλιτέχνες εξοικειωμένους προς την τεχνοτροπία του (τους λεγόμενους "αμανετζήδες") αρκετοί από τους οποίους διακρίθηκαν και ως ερμηνευτές ρεμπέτικων και δημοτικών τραγουδιών, ενώ μερικοί (Γεροθόδωρος, Θωμαΐδης) υπήρξαν ονομαστοί ψάλτες. Ανάμεσα στους παλιούς αμανετζήδες ξεχωρίζουν οι:Ρίτα Αμπατζή, Μήτσος Ατραΐδης, Ρόζα Ασκενάζη, Κώστας Θωμαΐδης, Χαράλαμπος Παναγής, Κώστας Καρίπης, Μαρίκα Καναροπούλου –"Τουρκαλίτσα", Αντώνης Διαμαντίδης (ή "Νταλγκάς"), Βαγγελάκης Σωφρονίου, Κώστας Ρούκουνας (ή "Σαμιωτάκι") και Κώστας Νούρος-Μαρσέλος. Ο αμανές θα πρέπει να κατέκτησε πρώτα τους Έλληνες της Μικρασίας και Θράκης και από εκεί να προχώρησε βαθμιαία προς τα νησιά του Αιγαίου και την υπόλοιπη Ελλάδα (πλην Ιονίων νήσων). Κάποτε ήταν είδος εξαιρετικά δημοφιλές στην Ελλάδα (βλ. "καφέ-αμάν"), ενώ σήμερα τραγουδιέται σπανιότατα και είναι βέβαιο ότι βαίνει δυστυχώς προς πλήρη εξαφάνιση, γιατί, παρουσιάζοντας μια ιδιόμορφη αισθητική και εγγενείς δυσκολίες προσέγγισης (ως γνήσια ανατολίτικο είδος) δεν ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές κανενός είδους τραγουδιού του συρμού (εκτός φυσικά αν ορίσει αλλοιώς το συμφέρον κάποιων Εταιρειών και Συγκροτημάτων...).