GREEK MUSIC THESAURUS

(Νηχώρι Βοσπόρου 1865 - Αθήνα 1942). Ψευδώνυμο του Σταμάτη Σταματιάδη, μαθηματικού, μουσικού, γλωσσολόγου και λογίου, με ουσιαστική συμμετοχή στο ζήτημα της εναρμόνισης της βυζ. μουσικής (που του στοίχισε διωγμούς και απολύσεις). Φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και αργότερα στη Γαλλία (ως γεωπόνος και χημικός). Πήρε διδακτορικό δίπλωμα στα μαθηματικά από το Παν/μιο της Αθήνας (1902), ενώ από το 1887 εργάστηκε ως καθηγητής σε σχολές και σχολεία σε Αθήνα, Κων/πολη και Θεσ/νίκη. `Εγραψε πολλά έργα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει το βιβλίο του "Γλώσσα και ζωή"(1908) καθώς και άλλες παρόμοιες δημοσιεύσεις με τις οποίες πολέμησε τους "καθαρολόγους"της καθαρεύουσας. Το 1909 εγκαταστάθηκε στην Κων/πολη και διορίστηκε καθηγητής μαθηματικών. Εξ άλλου, το πρώιμο και αδιάπτωτο πάθος του για την εναρμόνιση της βυζ. μουσικής (σημειωτέον ότι έπαιζε και καλό βιολί) τον οδήγησε στη συγγραφή σπουδαίας σχετικής μελέτης καθώς και στην οργάνωση εκκλ. χορωδίων, για την πρακτική εφαρμογή των θεωριών του. Πιστεύοντας ότι έλυσε θεωρητικά το μέγα πρόβλημα της εναρμόνισης της βυζ. μουσικής, προχώρησε σε εφαρμογή των θεωριών του, εναρμονίζοντας εκκλ. ύμνους διαφόρων `Ηχων. Πρωτοπαρουσίασε τα θεωρητικά και πρακτικά αποτελέσματα της έρευνάς του  στις 27.5.1910, στον "Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο"της Κων/πολης. Ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ', που παρακολούθησε την ομιλία-εκτέλεση (από χορωδία που διηύθυνε ο ομιλητής) ενδιαφέρθηκε για την προσπάθεια και προσκάλεσε τον Γιανίδη με τη χορωδία του να ψάλει τη μέρα της Ανάληψης (15.6.1910) στον πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου. Παράλληλα, η ομιλία δημοσιεύτηκε στο έντυπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου "Εκκλησιαστική Αλήθεια"(σε 6 συνέχειες) και αναδημοσιεύτηκε στη "Φόρμιγγα". Ο Γιανίδης, επανέλαβε την "επίδειξή"του στις 11.6.1912. "...Είχε προσέλθει εν τω Συλλόγω τόσος πολύς κόσμος εξ όλων των κοινωνικών τάξεων"για να παρακολουθήσει την ομιλία και τα εναρμονισμένα βυζαντινά δείγματα του Ελισαίου Γιανίδη", έγραφε το περιοδικό "Μουσική", "ώστε η μεγάλη αυτού αίθουσα ευρέθη στενόχωρος ...'". και κατά την "Φόρμιγγα":"...Αι εντυπώσεις... των παρευρεθέντων φαίνεται ότι υπήρξαν κατά το πλείστον αγαθαί". `Ο Ιωακείμ πέθανε τον ίδιο χρόνο (1912) κι αυτό ήταν ένα βαρύ πλήγμα κατα της "εναρμόνισης". `Ομως ο Γιανίδης δεν απογοητεύτηκε. Στις 30.5.1913 πραγματοποίησε και 3η "επίδειξη"(πάλι στον "Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο"της Κων/πολης). Αυτή τη φορά, η επίκριση, που ποτέ άλλωστε δεν έλειψε, ήλθε από την Αθήνα. Ο Κων. Ψάχος, σε υπόμνημά του προς τον οικουμενικό Πατριάρχη Γερμανό, δεν περιορίστηκε στις απόψεις του για το έργο του Γιανίδη ή για την εναρμόνιση της βυζ. μουσικής, αλλά προχώρησε σε βαρύτατους υπαινιγμούς του τύπου "... ]υπό τ`ο πρόσχημα τ~ης τόσης θερμ~ης πρ`ος τ`ην βυζαντιν`ην μουσικ`ην στοργ~ης ... διαβλέπει τις προφαν~ως σκοπο`υς ]υπούλους κα`ι πονηρούς ..."  ή  "... ]η πονηρ~ως κα`ι κακοβούλως προβαλλομένη [εναρμόνισις ..."ή "... ο]ι μαλλιαρίζοντες [εν τ~?η εκκλησιαστικ~?η μουσικ~?η ]υπ`ο τ`ο πρόσχημα [ανορθωτ~ων α[υτ~ης, νομίζουν }οτι ε@ιναι τάχα δυνατ`ον ν`α πιστευθ~ωσιν ]υπ`ο τ~ων ]επαϊόντων }οσα ψευδόμενοι [ισχυρίζονται...". Το ζήτημα πήρε έκταση και ο Γερμανός το παρέπεμψε στον "Εκκλησιαστικό Μουσικό Σύλλογο"της Κων/πολης, τον "εξ αγραμμάτων το πλείστον μελών αποτελούμενον, και μη δυνάμενον να χαρακτηρισθή άλλως, ειμή ως μία συντεχνία ψαλτών παρομοία προς την συντεχνίαν των καζαντζήδων, συστηθείσα προς υποστήριξιν των συμφερόντων αυτών και προς παρακώλυσιν πάσης προόδου και αναπτύξεως της εκκλησιαστικής ημών μουσικής ..."(κατά τον αρχιμανδρίτη Παγκράτιο). Ο Σύλλογος, αφού μελέτησε το θέμα, υπέβαλε στον Πατριάρχη στις 19.5.1914 υπόμνημα "περί του αδυνάτου"της εναρμόνισης της βυζ. μουσικής (για λόγους κυρίως τεχνικούς, αλλά και αισθητικούς, εθνικούς, θρησκευτικούς, κ.λπ.) και ξεπερνώντας τα όρια της δικαιοδοσίας του κατέληγε με τη σύσταση προς την Εκκλησία "...να αποδοκιμάση και αποκηρύξη δια της Εκκλησιαστικής Αληθείας το νεώτερον ... τραγελαφικόν σύστημα του κ. Σταματιάδου". Λίγα χρόνια αργότερα, ο Ελισ. Γιανίδης, με την ηθική, αλλά και την οικονομική υποστήριξη του Πατριάρχη Μελέτιου Δ', οργάνωσε και πάλι τη χορωδία του, ψάλλοντας τους εναρμονισμένους βυζ. ύμνους του στην Αγία Τριάδα του Πέραν. `Ομως και πάλι δεν στάθηκε τυχερός. Ο Μελέτιος απομακρύνθηκε από τον οικουμενικό θρόνο τον Ιούνιο του 1923 κι αυτό σήμανε την προοδευτική διάλυση της χορωδίας. Η Μικρασιατική τραγωδία μετέβαλε ασφαλώς την εναρμόνιση της εκκλ. μουσικής σε θέμα επουσιωδέστατο. Ο Γιανίδης κατέφυγε πρόσφυγας στην Ελλάδα, και μετά από σύντομη παραμονή στη Θεσ/νίκη (1924-1926) όπου δίδαξε στο 10ο Γυμνάσιο Θηλέων και οργάνωσε θνησιγενή χορωδία στην Αγία Τριάδα, κατέβηκε στην Αθήνα. Από τη παραμονή του Γιανίδη στη Θεσ/νίκη ο γνωστός ποιητής Γ. Θ. Βαφόπουλος θυμάται τα εξής:"...Όταν τον άλλο χρόνο (1926) είχε πάρει μετάθεση σ' ένα γυμνάσιο του Παλιού Φαλήρου, δεν έπαψε να μου γράφει συχνά, αναλύοντας γλωσσικές και επιστημονικές του θεωρίες. Είχε παράξενες ιδέες πάνω σε πολλά ζητήματα που προσπαθούσε να τις υποστηρίξει με μια μέθοδο απόλυτα ορθολογιστική, παίρνοντας τα επιχειρήματά του από τα δεδομένα του επιστημονικού του οπλοστασίου. Σε κάποιο γράμμα του μου ανέπτυσσε τη θεωρία, γιατί έπρεπε η Θεσ/νίκη να γίνει πρωτεύουσα του Κράτους. Δεν επικαλούνταν ούτε λόγους εθνολογικούς, ούτε χωρογραφικούς. Στήριζε τη θεωρία του πάνω σε καθαρά βιολογικά δεδομένα. Πώς ήταν δυνατό, έγραφε, να κυβερνούν τον τόπον αυτόν άνθρωποι, που το μυαλό τους, εννιά μήνες το χρόνο καβουρδιζόταν στον ήλιο;Στο λαμπρό ήλιο της Αθήνας έβλεπε την αιτία όλων των δεινών του έθνους. Μια από τις πολλές αντινομίες του φωτεινού εκείνου πνεύματος ήταν να υποστεί θεληματικά τον φοβερόν αυτόν αττικόν ήλιο, ως την τελευταία μέρα της ζωής του". Στην Αθήνα ο Γιανίδης διοργάνωσε απτόητος νέες εκκλ. χορωδίες (στη Χρυσοσπηλιώτισσα και στον `Αγιο Κων/νο) και το Μάρτιο του 1932 έκανε στην "Αρχαιολογική Εταιρεία"την ύστατη προσπάθειά για να διαδώσει το σύστημά του στο ευρύ κοινό. Την ομιλία του για την εναρμόνιση της βυζ. μουσικής και την εκτέλεση εναρμονισμένων βυζ. ύμνων από χορωδία μαθητών του Εθνικού Ωδείου παρακολούθησαν ο πρωθυπουργός Ελευθ. Βενιζέλος, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, μέλη της Κυβέρνησης και πολύς κόσμος. Η προσπάθεια φαίνεται ότι ήταν επιτυχημένη και, παρά τις επιφυλάξεις που διατυπώθηκαν από αρκετούς (ανάμεσά τους και ο Καλομοίρης) ο Βενιζέλος έδειξε ενθουσιασμό για το έργο του Γιανίδη και κάποια διάθεση να το υποστηρίξει. `Ομως και τούτη τη φορά οι ελπίδες διαψεύστηκαν. Ο Βενιζέλος έχασε τις Εκλογές και ο Γιανίδης δεν είχε πια ούτε τα νιάτα ούτε το κουράγιο να επιχειρήσει νέους αγώνες. Ωστόσο, μετά το 1932 οπότε συνταξιοδοτήθηκε, φρόντισε τουλάχιστον να εκδώσει το έργο του. Το θεωρητικό μέρος (με τίτλο "Η βυζαντινή μουσική και η εναρμόνισή της") δημοσιεύτηκε αρχικά το 1921 στο Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου (9ος τομ. σελ. 27-58) και επανεκδόθηκε το 1940 από τον "Γκοβόστη", ενώ το καθαρά μουσικό (με τίτλο "Βυζαντινή μουσική σε 4φωνη αρμονία") δημοσιεύτηκε στο διάστημα 1937-1939, σε 3 τεύχη από τον μουσικό Οίκο Μιχ. Κωνσταντινίδη. (Στο μεταξύ, μετά την αναχώρησή του από την Κων/πολη, εμφανίσθησαν στη διάρκεια του χρόνου και άλλοι Χοροί οπαδών της ευρωπ. εναρμόνισης, όπως ο "Ρωσικός Χορός", ο "Πρότυπος Εκκλησιαστικός Μουσικός Χορός", ο "Πολυμελής Βυζαντινός Μουσικός Χορός", ο "Μικτός Εκκλησιαστικός Χορός"και ο "Ερασιτεχνικός Μουσικός Χορός Ενηρμονισμένης Βυζαντινής Μουσικής"). Ο Γιάννης Φιλόπουλος (στον οποίο οφείλονται ορισμένα από τα προηγούμενα στοιχεία) καταλήγει στα εξής:"Μελετώντας το συνολικό μουσικό έργο του Ελισαίου Γιανίδη ο σημερινός ερευνητής, μακριά από την οποιαδήποτε συναισθηματική, σκόπιμη ή άλλη φόρτιση των γεγονότων της εποχής εκείνης, είναι, νομίζω, αναγκασμένος να δεχθεί τη σημαντικότητα και θετική συμβολή του Γιανίδη στην προσπάθεια της εναρμόνισης της βυζαντινής μουσικής, που αναμφίβολα κινήθηκε σε υψηλά επιστημονικά, τουλάχιστον, επίπεδα. Αλλά και από την αισθητική πλευρά, το έργο του Γιανίδη, παρά τις αντιρρήσεις που σίγουρα υπάρχουν, δεν είναι ευκαταφρόνητο. Αντίθετα μάλιστα, περιέχει πολλές αξιοπρόσεκτες σελίδες, που μια καλογυμνασμένη χορωδία μπορεί και πρέπει να γνωρίσει στους φιλόμουσους, όχι μόνο για ν' αποτίσει φόρο τιμής στον μεγάλο αυτό επιστήμονα-μουσικό, αλλά -κυρίως γι' αυτό- για να δοθεί η ευκαιρία στους τελευταίους ν' απολαύσουν ένα εξαιρετικής ποιότητας μουσικό έργο της νεώτερης ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας".